Түрі: Ел-арна газеті, бұл арадан барлық мақалаларын оқисыз
Жолданған уақыты: 14:40 - 2020/04/23
Қосымша қайнары:http://www.elarna.net/oku_kk.php?tur=11&id=2340
Тоте жазу нұсқасы:http://www.elarna.net/oku.php?tur=11&id=2340توتە جازۋ نۇسقاسى:http://www.elarna.net/oku.php?tur=11&id=2340
Мақала жолдаушы: Әлтінбек иманжанов
Мақала апторы: Әлтінбек иманжанов
Аптордың мекен-жайі: Алматы
Әлтінбек иманжанов
билікке жетсең- әділ бол.
өзінен қайрат кеткен өзгеден көреді демекші ,осы күнде елдің бір әдеті- өзін ақтау боп барады. еи деп біреу зекіп жіберседе соны сөз етіп, шағымданып , дабыра қып шыға келуге дайын тұруды әдет етіп алды. тіпті, өзі быр періште боп , әділдігі , ерлігі ,қәбілет- қәсиеті келсіп тек бастығы немесе билік я болмаса әлде біреу қолдаса ғана дүниені түзеп жіберетін адам сықлды боп жүреді. және осындай ой қуып , ойына не келсе соны әйтумен жазу үрдіс боп кеткені шындық.
шын мәннде билік – мықтының қолындағы әділдіктің қылышы. соны ұстаған патышаның өйімен мақсатына қізімет көрсететін адамдардың бірлескен күші және билеудің мақсатына лайық жасалған пірөгірәммәләрдән құралған түзімдерден тұратын қоғам.
арманшыл адамдар мен іс -ақылдан бұрын сөзге бас қатыратын адамдар, билеуші болғысы келетіндер, билік қолына тисе теңдік орнатамын деушілер- әлдімен биліктң не екенін, билеуші мен биленушнің қандай писхөлөгядә болатынын зерттеуі керек.
а дегенде әлдімен өзіңе қара. егер сен патыша болсаң, мыинсстыр бөлсәң,әкім болсаң қылаяғы үйіңде еркек болсаң әрине өзіңде быр тұрлы соған лайық салауатқа түсетінің шыындық. ол салауат сені әлдімен таза ким, жақсы жұрс- тұрыс , жақсы жағдай да жұруды талап қылады. мүлде керіснше етігі мен су кешкен дихандай немесе қара ішік киген қойшдай жүрмесің анық. осындай өмірдің кішкентәй ғана быр талабы – ақ әуелден адамды өзіне өзі дұрс жұруды және ерекшеленіп тұруды үйретеді де бұл ұстаным көп санды адамды үлкендік, менмен өзімшлдік, тәкәппәрліқ , азырақ болсада өзін артық көретін быр тоқ сезімге үйретеді.. . бұндай сезімнен мыңда быр адам ғана аман қалатынын марқұм абай да ескерткен.
осы сезімді кімдер жеңеді?
әрине , үлкен ғұламалар, басынан көп іс өткерген ақылмандар, аса текті жерден шыққан асылдар және мол тәжірибелі ғәлімдәрмен боқ дүниені керек қылмайтын шын момындар.
алғаш рет осындай тоқтық сезімге кенелген адамбаласы енді алдынан жанай өткен быр дұшпанының немесе қатарласның мінгені мен кигені ұшын, ерткені мен жеткені ұшын , айтқаны мен сатқаны ұшын ізәмен қызғанышқа бой алдырады. тіпті бастығы немесе қізіметтесінің қаттрақ быр сыны мен талабы ұшын де тәжікелесіп іштеи жаулық іздеиді. сөнмен енді ол адам пендешілктің жолына түспеи амалы жоқ. бұған үстіндегі билеушнің талабы мен тапсырмасы қосылса енді бұл беишәрә адам алды мен арты бірдеи қиндықтың арасында толқып ,өзінше қуатты болуға бел буады.
сөнімен өзінің қамын жеудің қара жолына тұсуды талдайды. бұл жолда дүниеге бой алдырған адам пендесі нелерді істемес?
ақылды адамдар құсап, ғілммен, білммен , өнермен , жақслық өнегемен әріптесінен асуға бұл заман келтірмеиді. төте күшпен, көкемен немесе бәйліқпен келу керек. сол арқылы алмасты алып , жеңілместі жеңу керек. дегенге жету керек деп ойлайды.
бұл қайырсыз ұш қуат – билеуші емес қарапайым бәләмен қатынның да мінезінде бар. азғантай күшіне, әкесіне сеніп бала қоқаңдайды.
азғантай көркіне, күніне сеніп қатын қоқаңдайды.
байлығына сеніп барлығы да қоқаңдайды.
бұларға қарағанда билік деген быр мықты жолды тапқан жанның әлдімен күш салып қуатыны әрине күш, көке, байлық. өйткені барлық билеушілердің билеуші болғаннан кеиін істеитін жұмысы- әмір ету . шешімін атқарту. бұған керек күш көке байлық болмаса ол әмір талап қалай тянақтансын.
осылайша бұларға өзін алдырған пенде халықтың қарапайымдылық жолынан шығып , ханның жолы деген талғамды берік ұстайды.
күште жоқ, көкеде жоқ, ақшада жоқ кезінде алғабасар боп ұрандатып көпті қызықтырып жүретін бағанағы адам енді ел ұшын, жер ұшын ертеңгі ұрпақ ұшын деген ұрандарын ұмытып ханның жолына түскен соң қараның жолында жүрген кезіндегі күнін ұмытады. алстайды. ол жолды ар көреді өзінше .сөйтседе көбі елге сырын білдірмес ұшын бос ұранын билік пен халықтың арасына қалқан етіп , екі таптың арасында бетжүздік етіп ұстауды үйіренеді.
бұрынғының салтында елді пысқ билеиді екен. пысқтардың барлығы кедеи келетні несі екен деп абайдың айтқаны бар- ды. бұл сөздегі пысқ дегені- тақуа, әділ , көреген дегені. бұндай адамдар тақуалық, әділдік, көрегендік сынды ұш мінезінен айырылмауы ұшын адам көңлінің таупиғын бұзатын байлық, күш , сүйенштен бойын тартып содан дүниеге бой алдырмай келе жатқандарды меңізегені еді.
аса ақылды адам тақуа болады. тақуа адам сопылыққа, әулиелікке жетеді. әулиелік деген халыққа жетекші көмекші дегендік .
әділ адам шын мәннде дүниенің ақиқатын қорғаушы .әділдік- алланың халыққа берген қуанш патышасы . анау сол қуаншыты қорғаушы.
көреген адам ойшлдыққа жетеді. болашақ ұшын күрес қылады. осындай қәсиеттермен мықты боп шыққан жанның қолына түскен билік әділдіктің қылшы боп шығады.
өкіншке орай қалқаланып үлгірген үстегі ғасырдың ең үлкен зұлыматы- осы ұш жақсы қәсиетке ие адамдарды барынша әзәйтумен айналсықаны.
қазыр дүниеде осы ұш тұрлы адамды құртқан адамдар бел алды. анда – санда жылыт етіп жарық күндеи шыққан әділ патышаларды , әділ биды, әділ сөзді ақын – жазушны, әділ жолды ұстанғандарды құртушылар- қара тышқандай қаптап жұр . әділдіктің қамбасы шұрық – шұрық тесілген. әділдікті үйрететін салыт- сананың кітәптәрі ту- талақай түтілген.
басы иса пайғамбарды кіреске шегелеуден басталған жыл санаудан бері қаншама әрдәгер қор болып қан құшты? күні кеше кеннеди, линкөлін батыста қансырап жығлса шығста оспан аттан жұлып алынды. қазақта әхмет байтұрсын бастап қанатынан қайрылды.
быздың мна ғасырда енді не қалды?
аллаға шүкір, сондай сүркеилі заманның жетім ботасындай аман қалғандардан қазақстанда нұрсұлтан, зәмәнбек арапта кәззәфи , нижат әхметтер болды. осылардың осыншама зұлым заманның қалған қәсқірләрімен айқасып елді бастап келе жатқанынна апырын оқымай шара жоқ.
хош.
создың кезеуі – әйқәйшіләрмен айтушыларға арналған еді. соны таратп қортындыласақ, енді мынандай быр ғибрат шығады.
билкке разы болмасаң, өзің билеуші бол. билеуші болуға ұмтыл. ол ұшын құры қол билікке кірісуші болма . тақуалық, әділдік , көрегендік сынды күшің болсын , халық сынды сүйенішің бөлсін.денсәуліқ пен шүкіршлік , тынштық тілеген көңіліңде рухани байлығың бөлсін.және жетбек болған билктің жақсы – жаманын айырып жақсы іс істеуге тиымды болса құры қалмай талап қып құлшын. халыққа жақсылық іс істеитін ниетің мен еңбегіңе тосқыншы өзімшілдігің болса, өндәбиліктен аулақ жұр. билктің жақсы – жаманын ұғу ұшын әлдімен ол істеткен адамдардың жақсы – жамандығына қара. жақсыларды істеткен билік жақсы билік. жамандарды істеткен билік жаман билік. кешегі ауылдағы ұры мен бұзықтың баласы бүгін басшы боп шыққанын көрсең- заманнан шоши бер. онда қызықпа.
өзіңше күш жинаймын деп қасыңа сөдірләрмен қараңғыларды , зұлымдарды жинама. соңында қор боласың.
сүйеніш іздеп сабылып пара беріп , алдыңғы бастаушыны бұзба. елді бұзасың.
байлық табамын деп билікті сатуды ниет етбе. билік адамға әділ жұмыс жүргізуге беріледі.биліктің мөрі – әділдік. жаман билеушнің пұл қып сатып жүргені= әділдік пен ақиқаттан басқа түк емес. әсте- билкті жеке байлық табу ұшын істетіп ұрпағыңның рыздығын кеспе.
керіснше,
күш деп тақуалық, әділдік, көрегендікті өзек қыл.былмды бол.
сүйенш деп халықты ізде.
байлық деп денсәуліқ пен тынштықты сақта.
асып бара жатсаң, бел гәйтіс , тырамып құсап ақша тап ,майұн құсап кәсіп істе. сосын өзің разы болмаған билікті блық- шіліғімен қоса сатып ал. енесін ұрып тұрып қайтадан түзе.
бұларды орындауға шамаң келмесе – ауызды бағып қарапайым адам бол. бірәқ адамдықтың өзегін қуратба. ол – әділдік.
жақсылық жаса, көмек қыл.
хақсын қорға басқаның.
әділдікті өзек қылу,
сабырлы бол , таспағын .
деген майқның өсиетінен асқан ескерту болмаса керек бол арада.
осы ғасырдағы билеуші болғандар әлдімен бұқараны күшімен, көкесімен (біреу құралды, біреу атомды, біреу көптігін көке қылып ) , әқшәсімен қорқытып,алуан әмәлмен алдап , кедергіні көбеитіп , шарасыз қалдырып ,олардың ұмытсыз және рухсыз құл бұлуын көксеиді. содан оған келіп отан сұюдың , ұлыт сұюдың , ұрпақ пен болашақты сұюдың саясатын сөйлеиді.қүлдән болашақ күтеді.
келешегіне ұмыт арқалап жерге түскен быр перзенітті қуліқпен адастырып ,күшпен қорқытып, рухсыз тәрбиемен үзін ұмыттыру ға , тілін , салтын , қәсиетін ұстанбауға лайықтап жетелеп , оларға қалайша отан сұюды , ұлыт сұюды , жермен ел сұюды үйрете алар ? бұл мүмкін бе тіпті?
адамдардың рухы құлға айналса, оның іздеитіні тек ғана тамақ пен қөжәйін ғана болады.
құл мінездер осы екеуінің жолында ештеңеден тайнбайды. ақылмандар тамағын тойғызып , мақтап қойып , иең менмін десе жетіп жәтір.неге жұмсасада жүре бермек.
қосымша жүктелген суреттері:
كەلۋ قاينارى: http://www.elarna.net/oku_kk.php?tur=11&id=2340
Пікірлер:
