ءتۇرى: ەل-ارنا گازەتى | وسى ارادان ەلارنا گازەتىنىڭ بارلىق ماقالالارىن كورۋگە بولادى..

مەندە ال-ارناعا جازبا-ماقالا جازامىن، وندا وسى ارانى باسىڭىز!

جولدانعان ۋاقىتى: 13:01 - 2021/01/09

ماقالا جولداۋشى: nurhalyk
ماقالا اپتورى: Нұрхалық Абдырақын
اپتوردىڭ مەكەن-جايى: Алматы обл
وسى ماقالانىڭ كىرىلشە نۇسقاسى، وسى ارانى باسىڭىز

Осы мақаланың кірілше нұсқасы, осы араны басыңыз

Professor of Al-Frabi Kazakh National University، Doctor of History قىتايتانۋشى ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى 65 جاستا
ابدىراقىن نۇرحالىق
الاتاۋدىڭ باسىنان كۇن الماتىعا كۇلىمدەي قاراپ، ءساۋىردىڭ تامىلجىعىن تاڭىنا بولەكشە نۇر بەرىپ تۇر. اپ-ساتتە، بۇلت پايدا بولىپ، كوكتەم جاڭبىرىن توگە باستادى، ولگەن تىرشىلىككە قايتا جان ءبىتىرىپ، جەردىڭ بەتىن جاسىل جەلەككە وراۋدا...قيامەتتە دە ءدال وسىلاي قىرى كۇندىك جاڭبىردان سوڭ ادامدار كۇيمىشاعىنداعى كىشكەنە سۇيەكتەن ءونىپ شىعادى دەگەندى وقىعانىم ەسىمە ءتۇستى.
ۆوكزال ماڭى، ىعى-جىعى ادامدار، تىرسىلداعان تار شالبارىنىڭ سىرتىنان بار سۇيەگى مەن بولىمسىز بۇلتيعان بۇلشىق ەتىنە دەيىن ساناپ الاتىن جاس قىزدار مەن كەۋدەسى كولكىلدەگەن جاسامىس ايەلدەرگە تولا، ءجۇزى سىنىق اپالار مەن قولىندا بازار قامشى ۇستاعان اتالار قۇمالاق اشىپ تىلەمشىلىك جاساپ وتىر... ادام تاسىعىش كولىك ىشقىنا ۇمتىلىپ، ولەرمەندەنە تاۋعا قاراي ورلەپ كەلەدى. سوۆەتتەن قالعان ەكى سارى كەمپىر ءمىندى، ورىن بەرمەسەڭ كوزدەرى شاتىناپ، اۋىزدارى توقتاۋسىز مىلجاڭداپ، باس تەرىڭدى باسىڭا قاپتاپ، كولىكتەن ايداپ تۇسەردەي. ءقوزىن جۇمىپ وتىرىك ۇيىقتاپ وتىراتىن، ۇياتتان كەيىن تۋىلعان جاستاردى قازىرگە وسىلارعا جونگە سالىپ تۇر. قولىنا ۆوكزال الدىنداعى گۇلزاردان جۇلىپ العان گۇلىن قىسا ۇستاپ، وزىنە قۇددى بىرەۋ گۇل سىيلاعانداي كەيىپتە پاڭدانا وتىرعان سارى اپانىڭ جانىنا كەلىپ قازديىپ تۇردىم. ويىم... بۇلار قالا ادامدارى قازاقتار سياقتى اۋىلدا تۇرمايدى، جاقىن ءبىر جەردەن تۇسەر، سول كەزدە ورنى مەنىكى بولار دەگەن ءۇمىت، جالعىز باستى ورىس اپالاردىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ جۇرگەن ءبىر جيەنىم «اپا ولە قالسا، ءۇيىن ءوز اتىما اۋدارىپ الامىن، ونىڭ بالا-شاعاسى روسسياعا كەتىپ قالىپتى، بۇندا ەشتەمەسى جوق ەكەن»،- دەپ ەسەك دامەمەن جۇرگەنى سياقتى، اپانىڭ ءار قيمىلىن، ءار ايالداما الدىندا قالت جىبەرمەي باقىلاپ تۇرمىن، ول انتەك قوزعالسا قۋانا قالامىن، ءبىراق ول ودان سايىن جايعاسىپ، نىقتالا تۇسەدى. قوشقاردىڭ ۋماشىنا قاراپ ءۇمىتى ۇزىلگەن قاسقىرشا تولە بي كوشەسىنە دە جەتىپ كولىكتەن ءتۇسىپ جۇمىسقا كەلدىم.
ەسىكتەن كىرە امانجان اعاي، «سەنى ءنابيجان اعاي ىزدەپ وتىر» دەدى، امان-سالەمنىڭ ورنىنا. ەسىگىن ادەپپەن قاقتىم، از ۇنسىزدىكتەن اقىرىن ەسىگىن جامىلا قارادىم، اعاي كومپيۋتورعا شۇقيا اينالاسىنداعى الەمنەن ءبولىنىپ قالعان، مىنا دۇنيەدەن مۇلدە تىسقارى. «ينەمەن قۇدىق قازۋ». كىرەم بە، كىرمەيىن بە؟ ويىن بولەتىن بولدىم-اۋ، وعان ساباعىم باستالىپ كەتەدى، ءوزى ىزدەپ وتىر... ەسىكتى ەپتەپ جاۋىپ ىشكە ەندىم...وزىمەن-وزى سويلەپ قويادى، ماعان تۇسىنىكسىز تىلدە...مەن اعايدىڭ تەك ءتانىن كورىپ وتىرمىن، جانى مۇلدە باسقا جاقتا...ساعاتىما قارادىم ساباعىم تاياپ كەلەدى...
-اسسالاۋماعايكۇم اعاي.
-اشكيىن شەشىپ، باسىن كوتەرە، ۋاعايكۋماسسالام. جاقسى كەلدىڭ سەنى ىزدەپ وتىر ەم. مىنا وقىپ وتىعانىم سەنىڭ ماقالاڭ. ماعان تاقىرىبى ونشا ۇناپ تۇرعان جوق. ەندى باستاپ وقۋدامىن... ءحىح-عاسىردىڭ سوڭعى جارتىسىندا حريستيان ميسسونەرلەرىنىڭ قىتايعا جاساعان ىقپالى جانە لي داجاۋ مەن ءچۇي چيۋبايدىڭ روسسيا قازان توڭكەرىسى تۋرالى جازعان ماقالارىنىڭ قىتاي قوعامىنا، ادەبيەتىنە تيگىزگەن اسەرى تۋرالى ايتتىم. ا... بۇلاي دە، وندا وسى ءوزىڭ ايتقان «ىقپال» دەگەن ءسوزدى قوسىپ تاقىرىپتى وزگەرتسەڭ قايتەدى....مەن كەلىستىم...
باياعىدا شينجاڭ قوعامدىق عىلىمدار جۋرنالىن شىعرامىن، قولىمدا سارى قالامىم بار، اق قاعاز بەتىن تىلگىلەپ، كەلگەن ماقالانى كوپ جونىپ ۇش شىعارۋشى ەدىم، كوپ جونقالار تۇسەتىن... كەيىن سارى قالام جوعالدى... جىگىتتەردىڭ اڭگىمەسى. ء
-نابيجان اعايدىڭ سارى قالامى جوعالىپ كەتىپتى.
-ا. ونى كىم الدى ەكەن...ا.
-اي، سول سارى قالامنىڭ جوعالعانى دا دۇرىس بولعان ەكەن، ماقالامىزدى قاتتى كۇزەۋشى ەدى سونىمەن. الاتىن قالام اقىمىزدىڭ جارتىسىن سول قۋ سارى قالام قىرقۋشى ەدى جاقسى بولعان دەپ قوستادى ەكىنشىسى.
***
-باياعىدا بالا كەزىمىزدە، ءتىپتى جىگىت بولىپ اتقا مىنگەن شاعىمىزدادا، جۇزىنەن نۇرى تامعان، تاقۋا كىسىلەردى كوپ كورۋشى ەدىك، ءقازىر دە اينالامىزدىڭ ءبارى ءدىندار، تاقۋا ءبىراق سول نۇرلى جۇزدەردى ىزىدەيمىن ەش تابا ءالمايمىن.
-نابيجان اعا، پايعامبارىمىز جارىقتتىق ايتىپ كەتكەن، مەنىڭ زامانىم يسلامنىڭ التىن عاسىرى دەپ... اقىر زامان جاقىنداعانداعى مۇسىلمانداردى مەنىڭ ساحابالارىم كورسە، مىنالار مۇسىلمان با دەپ تاڭدانادى، ال اقىر زامان مۇسىلماندارى ساحابالارىمدى كورسە، بۇلار جىندى ما؟ دەپ بىرىنەن ءبىرى سۇرايدى دەيدى.
-يسلامنىڭ جارتىسى تازالىق. قازىرگى مۇسىلمانداردىڭ كەيبىرى ءجاي گيگيەنالىق ساۋاتتى بىلمەيدى، رەڭ-باسىنا ەش قارامايدى-اۋ شاماسى.
-وتە دۇرىس ايتاسىز اعاي... مۇسىلمان اينالاسىنا ەش زيانى تيمەيتىن، ءىشى دە سىرتى ادەمى، اينالاسىنا تەك جاقسى اسەر قالدىراتىن ءجاندار.
-قازىر ءدىن ساياسي ويىنداردىڭ قۇرالىنا اينالدى. ءدىن ساياساتقا ارالاستى ءبىتى ءوز قۇندىلىعىن جوعالتادى. ەۋروپانىڭ حاق تورىندەگى ەڭ ۇزدىك شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ ماماندارى وتىرىپ، ءبىر اتاقتى سۋرەتشىنى شاقىرتىپ، وزدەرىنىڭ ايتۋمەن ءىشى-سىرتى دا سۇيكىمسىز ءبىر ەر ادامنىڭ سۋرەتىن سالدىرتادى. ويلارىنان شىقتى، ەندى بۇعان جان سالۋ كەرەك، مۋلتىك جاساتتى، ءتىرى ادام جاساۋ كەرەك وسىنداي، سوسىن ونى جەر بەتىنە تاراتۋ كەرەك....
اعايدىڭ اڭگىمەسى قالىڭ ويعا مەنى الىپ كەتتى....
***
سۋن ياتسە́ن اتىنداعى گۋاڭ جوۋ ۋنۆەرسيتەتىن بىتىرە سالا ىلە وبلىستىق اكىمشىلىگىنە جۇمىسقا تۇردىم، لي فاميليالى باستىق بار تارباعاتايدىڭ اۋداندارىن ارالدىق، جولداعى قارا بوران مىنەز كورسەتىپ، ابدەن قالتىراتتى، ساقىلداپ توڭدىق. ول ارادان ءوتۋ ءۇشىن امالسىز اۋزىما العاش رەت اششى سۋدىڭ ءدامىن تاتتىم.
بارعان اۋىلىمىزدىڭ حالقى وتە كەدەي ەكەن، جەرگە توسەلگەن كىلەمنىڭ استى ويقى-شويقى، ءۇيدىڭ ىشىدە وتە سۇرەڭسىز، كەدەيلىك كوزگە ۇرىپ تۇر... جانىڭ اشىيدى...
وعان قاراماستان اق سارباس قويدى الىپ ۇرىپ، تاۋداي ەت پەن كولدەي سورپانى كەش باتا دايىندىپ، دومبىرانى سابالاپ، اڭىراتىپ ولەڭ ايتتى، قۋ سوزدەن قۋىرداق قۋىرىپ، تاڭدى تاڭعا جالعاپ كۇلكىنىڭ شەكپەنىن كيگىزىپ، ولەڭنەن ات مىنگىزدى، وتە كوڭىلدى حالىق.
ەرتەسى اتتانىپ ول اردان كەتىپ بار جاتقانىمىزدا جاڭاعى لي باستىق ايتادى... بىزگە قوي سويعانشا، سونى ساتىپ باللارىنا كيىم الىپ بەرمەدى مە؟ ۇيلەرىن جوندەپ جاعداي جاساسا-عوي....دەيدى...
-قازاق حالقى تاۋ حالقى، ولار قارنى توق، كيەر كيمى بولسا بولدى، وتە كوڭىلدى كۇن كەشەدى، بەس كۇندىك جالعان دۇنيە دەپ وزدەرىن شاتتىق ىشىندە ۇستاۋعا تىرىسادى... قامىعىپ كۇن كەشسەڭدە... قۋانىپ كۇن كەشسەڭدە قامشى سابىنداي قىسقا عۇمىر وتەدى دەپ وسىلاي تىرىشىلىك كەشەدى، سونىمەن بىرگە قوناقتى قاتتى سىيلايدى، بارىن بەرىپ، جاقسى كوڭلى كۇي سىيلايدى...
- ول دۇرىس ەكەن، ءومىر ءمانى تۋرالى كوزقاراس ۇقسامايدى....

****
عىلىم اكادەمياسىندا ىستەپ جۇرگەن شاعىمدا، ءور ەلىندەگى زيالى تالانتتى جاستار جوعارى وقۋ ورىندارىن تاۋىسىپ بىزگە جۇمىسقا كەلىپ جاتتى. مەن سولاردىڭ ىشىندەگى جالعىز ۇيلەنگەنى، باسقانىڭ ءبارى ساۋسىلداعان بويداق... سونىڭ بىرەۋى سىزدەر بىلەتىن تانىمال عالىم دۇكەن ءماسىمحان.
بويداقتاردى ۇيلەۋ كوكەيىمدە تۇراتىن... قىز تابىڭدار مەن قۇدالىققا بارام دەيمىن... ءبىراق قازاقتان تابىڭدار دەپ تىستەنىپ قويامىن.
ىشتەرىندە التاي جاقتان كەلگەن ءبىر جۋاس جىگىت بار ەدى، قىز تاپتىم اعا دەيدى، ء--ۇيى قايدا.
-ۇرىمجىدە اۋىل-شارۋاشىلىق ينستيتۋتتىنىڭ جانىندا.
-جاقسى.
جەكسەنبىمىزدى پايدالانىپ گيتارانى موينىمىزعا اسىپ، اكوردياندى الدىعا تاعىپ، اۋدي(ول زاماننىڭ ەڭ ءقادىرلى ماشيناسى ەدى)دى ءمىنىپ قۇدانىڭ الدىنا بارىپ قىزىن سۇرادىق... قالىڭ مال سۇراپ ارانىن اشقان اكە-شەشەسىنە جالاڭ اياق جىگىتتىڭ جايىن تۇسىندىردىك. كونبەيدى...
امالىمىز تاۋسىلىپ تۇندەلىپ قىزدى ۇرلاپ كەتتىك... كەرەك جەرىندە سودىرلاۋ بولماسادا بولمايدى دەيدى ءنابيجان اعا اعىنان جارىلىپ...
****
كافەدرامىز كۇندە ۇساق- كەرىس پەن جاڭجالدىڭ ىشىندە تۇنشىعىپ جاتتى....
حالقارالىق قاتىناستاردىڭ پروفەسسورى ءنابيجان اعاي بىزگە قالاي كەلدى سولاي تىنىشتىق ورنادى. ۇزىن بويلى، اقسارى ءجۇزدى، جالىنداعان ەنەرگياسى بار اعاي كافەدراعا باستىق بولۋعا ءوزىن تانىستىردى. باستىقتىق دەگەن مامىق ورىندىق، كوپ اقشا، ەل قۇرمەتى ەمەس، كەرىسىنشە ەل جۇگىن ارقالاۋ، حالىقتتىڭ، ۇلتتىڭ جوعىن جوقتاۋ دەپ ءسوزىن باستادى اعاي، بۇندايدى كورمەگەن ءبىز «اپام تاڭ-تاڭ، مەن تاڭ-تاڭ» بولدىق. ەل ءۇشىن، قازاقتتىڭ عىلىمى ءۇشىن تەرىمدى سىلىپ بەرۋگە دايىنمىن، ەندىگى بار كۇش جىگەرىمدى كافەدرا كەلەشەگى ءۇشىن ارنايمىن دەپ الدىمىزدا تۇردى....
ۇزاق-ۇزاق جينالىس، ەلدىڭ قاتەسىمەن جۇمىس، قالىڭ قاعىز، تاۋسىلماس تاپسىرما توبەسىننە توپەپ تۇردى. بولمەسىندە ەش تاپجىلماي جۇمىسىن جالعاستىردى. كافەدرانىڭ ءىشىن اپپاق جيھازبەن بەزەندىردى، ءۇش بىردەي عالىمدى قىتايدان شاقىرىپ ساباق بەرگىزدى. ماگ جانە دوكتارعا قىتايدىڭ ەڭ بەدلدى وقۋ ورىندارىنا بارىپ ىس-تاجيربيە جاساۋعا مۇمكىندىك جاسادى. اباي اتامىز ايتقانداي «ورىس ءتىلىن ونىڭ پايداسىنا ورتاق بولۋ ءۇشىن، زيانىنىنا قاشىق بولۋ ءۇشىن ۇيرەنەم»،- دەگەنىندەي ءبىزدىڭ كەز-كەلگەن ءتىل ۇيرەنۋ قۇبىلانىمىز وسىلاي بولۋ كەرەك دەپ وتىردى. ءار ءبىر سەيسەنبىلىك جينالىستىڭ باسىندا «بۇل بارلىعىمىز يلەيتىن تەرىنىڭ پۇشپاعى»،- دەپ ءسوز باستادى... جاس وقىتۋشىعا ادامدىقتى، ادامدىق قارىم-قاتىناستى ىسىمەن ۇيرەتتى، ولارعا بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتى زەرتتەۋگە باعىت بەردى. الەمدىك كونفەرەنتسيا وتكىزىپ قازاق عىلىمىن جەر بەتىنە پاش ەتتى. ء
ۇش جىل ىستەپ جاقسى ءىز قالتىرىپ ورنىن باسقالارعا بەردى.
***
جاقسىنىڭ شاپاتى، اعا مەڭگەرۋشى كەزدە مەن قىتايعا دوكتورلىق قورعاۋعا باراتىن بولدىم، بۇنداعى ساباعىم جانە باسقا شارۋالارىمدى ءوزى رەتتەۋگە كومەكتەستى. شىن باتاسىن بەرىپ، ىستىق قۇشاقتاپ شىعارىپ سالدى. قىتايدا الدىن الا قورعاۋ ءۇشىن كۇن-تۇن جەتەكشىممەن جۇمىستا بولدىم، اعايدىڭ پوچتامداعى ساتتىلىك تىلەگەن سوزدەرى شارشاعانىمدى ۇمىتتىرىپ، تابىسپەن ورالۋىما سەرپىن بەردى، «كافەدرامزدىڭ اعا وقىتۋشىسى نۇرحالىقتىڭ دوكتورلىق جۇمىسىن ءساتتى قورعاپ، ەلگە ورالۋىن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىز»،- دەگەن ۇلكەن تاقتاداعى جازۋى مولتىلدەگەن جاس تامشىلارىن ەركسىز توكتىردى... ءومىردىڭ ءمانى جۇرەكتەن جۇرەككە وتەتىن ادامدىق جولى ەكەن...
ەكى ۇلىما سۇندەت توي جاسادىم، قوناقتاردىڭ ءبىر پارسى ءوزىم ارالاساتىن اقىن-جازۋشىلار بولدى، ءبىر ەكەۋى ەكى-ۇش توسىتتان سوڭ، اسىعىس ەكەنىن ايتقان سوڭ، «وندا سىزدەرگە ءبىراق ءسوز بەرەيىن»،- دەپ ەم، ء«نابيجان اعايدان قالاي بۇرىن سويلەيمىز»،- دەپ سونداي ۇلكەن قۇرمەت كورسەتىپ، سوڭىنا دەيىن وتىردى. جاسىنىڭ ءقادىرىن جاقىنى بىلمەس، جات بىلەر، تاۋلاردىڭ بيىكتىگى جانىندا جۇرسە بايقالمايدى دەگەندەي كۇندە بىرگە جۇمىستا ءجۇرىپ اعامىزدى باعالاي الماي ءجۇرمىز بە دەپ ىشتە ءبىر جىلى سەزىم اعىپ ءوتتى.
(جاقسىنى جاقىننانتانۋ حاقىنداعى اتسىز ەسسەمىزدى وقىعانىڭىزعا راقمەت).

قوسىمشا جۇكتەلگەن سۋرەتتەرى:

كەلۋ قاينارى: http://www.elarna.net/oku.php?tur=11&id=2409

پىكىرلەر:

---

جازعان لەبىزىڭىز300 ارىپتەن اسپاسىن!

ادام نەمەسە ۋيروس ەكەندىگىڭىزدى تۇراقتاندىرۋ سۇراعى، كاتەكشەگە 99 دەپ جازىڭىز، راحىمەت!

98 + 1 = ? sozsiz sifermen tolteringiz.