Әлімсақтан қазақ жерді еміп, ес жиған халық. Мейлің, жерді төрт түлігі түгел жайласын; мейлі, жем-шөп жиналсын; мейлі, дәнді дақыл өсірсін – әйтеуір – жерсіз қазақтың күні қараң. Қазақтың ең басты қазына-байлығы да – байтақ жері болатын...

Басқасын айтпағанда, «Абай жолындағы» Құнанбайдың жерге деген жанашыр пейіліне, туған топырақтың әрбір тасына деген құрметіне, табиғаттың мінезі мен жердің жағдайын аңғарғыштық қасиеттеріне еріксіз таңданасың...

Ал, бүгінгінің әкiмдерi Астанаға алаңдап, жоғарыға жалтақтап, өз өңіріндегі баяғыдан белгілі ақпарларды қайталаудан жалықпай, бас шұлғудан аса алмай отыр. Жерге шынайы жанашырлық жасауға, күтіп-баптауға, топырақты құнарландыруға, әр қадақтың тиiмдi пайдалануына ықпал етуге – «командасын сүйрелеумен» күн өткізген әкімсымақтардың жетесі де, білігі де жетпейді.

Қазақтың кеңқолтық даласында ауыл шаруашылығына жарамды 3 миллион гектар жердің қараусыз, игерусiз қалғандығын таяуда Үкімет басшысы ашынып айтты. Қазiргi жалпы аумағы 272,49 миллион гектар жеріміздің 222 миллион гектардан астамы ауыл шаруашылығы алқаптарының алаңы болса, оның iшiнде: егiстiк жерлер – 29,41 миллион гектар, көпжылдық екпелер көлемі – 0,12 миллион гектар, шабындық шеңбері – 5,16 миллион гектар, жайылым аумағы – 187,55 миллион гектарға жатады. Өткен жылы еліміз бойынша сүзгiден өткен 31 миллион гектар жерді пайдаланудың ахуалы тіптен сын көтермейді.

Қызылорда облысындағы егiстiк жерлер қараусыз қалып, тозығы жеткен. Шаруа қожалықтарына берiлген жерлер мүлде пайдаланылмайды. Тозығы жетіп, топырағы бұрқыраған егiстiктердi іске асудың өзі неғайбыл. Суару желiлерiнiң техникалық жай-күйi өте ауыр, талан-таражға түскен. Тіпті, егiс алаңдарының көлемi есептегі деректерге мүлдем сәйкес келмейді.

Қамсыздыққа қапаланған үкімет жетекшісі Серiк Ахметов: “Статистика агенттiгi, облыс әкiмi не тындырып, қайда қарап отыр? Түгендеу жұмыстарының бiрiншi сатысында-ақ осындай олқылықтарға тап болдық. Екiншi, үшiншi сатысында қандай мәселелер шығады сонда?” – деп, ашу-ызасын әзер ауыздықтады.

Иә, бір заманда қырманы күрiшке лықа толып, Ыбырай Жақаевтай жеңімпаздары жарты әлемге үлгі болған Қызылорда облысы бүгінде диқаны шаршаған, кетпені келсапқа айналған келеңсіз сұр даланың кейпін киді. 87 пайызы суарылатын күрiш алқабтарын ылғалдандыру – арман асқарындай қол жетпес дүние. Техниканың 60 пайызы iрiп-шiрiп, жарамсыз күйге түскен.

Еліміздегі 14 мыңнан аса суландыру құрылыстары тексерiліп, оның 80 пайызы жарамсыз, деп табылды. Егемендіктің соңғы 22 жылында жүз мыңдаған гектар суармалы егiстiк жерлер айналымнан шығып қалды. Бір кезде суармалы егiстiк дәндi-дақылдардың 30 пайызын өндiрсе, қазір бұл көрсеткiштің өзі екi есеге дейін азайған. Қызылорда облысында суармалы жердiң 30 пайызға жуығы қолданыстан шығып, өнiмдiлiгi 25-50 пайызға құлдырап кеткен.

Сірә, тамыр-таныстық пен «бармақ басты, көз қыстының» дәп өзі болса керек, Қызылорда облысында егiстiк жерлердi негізінен iрi шаруа қожалықтары ғана пайдаланады екен. Шағын қожалықтар мен қарапайым халықтың егiс егуге шама-шарқы жетпейдi-міс. Керек десеңіз, аты бар да, заты жоқ – яғни, қағазда саны көп, өмірде ізі жоқ – шаруа қожалықтары шаш-етек көрінеді.

Жақын күндері Елбасымыз: «Заң бойынша жайылым жерлер жекеменшiк болмауы керек» – дегенді қадап айтып, әкімдерге пәрмен берді. Әйткенмен, әкімдерде пәрмен қалды ма?!.

Ғасырлар тезінде найзаның ұшы, бiлектiң күшiмен қорғалған, ата-бабаларымыздың өзендей аққан қанымен бізге мұраға қалған, бірақ, тәуелсiздiктің алғашқы қиын-қыстау жылдарында аяусыз саудаға түскен қазақ жерiн, дәлірек айтқанда, жүз мыңдаған гектар қазақтың туған топырағын – алдап-сулап, жымқырап-қымқырған жерлерін – жекеменшігіне өткізіп алған діні мен ділі жат Сергей Александрұлы Терещенко, Сергей Виталийұлы Кулагин, Сергей Александрұлы Дьяченко сынды жемірлер Қазақ Мемлекетіне оңай өткізе қояр ма екен?.. Жоқ, өткізбейді!

Әне, екі қазақтың бірі «Имекем» деп «иілетін» Астана қаласының әкімі Иманғали Тасмағамбетов білімі мен білігі, беделі мен абыройы асқан талай қазақтың нарқасқа жігіттерін көзіне де ілмей, шешесінің емшегінен кеше ажыраған 26 жастағы орыстың баласын, анығында, әлгі атышулы Сергей Виталийұлы Кулагиннің баласы – Павел Сергейұлы Кулагинді аудан әкімі лауазымына қонжита салды. Ненің күші? Қазақтың байтақ жерінің күші!..

Айдаладан адасып келген айдаболға, қырық таудан қаңғып жеткен келімсекке өз жерімізді сутегін беріп, қыруар ақшаға, жоғары лауазымға қайта сатып алып жатырмыз. Масқара ғой?!. Бейшаралық қой?!.

Біліп қояйық: бірікпесек – күніміз осылай жалғасып, жемқорлар түбімізге жетеді!

...Бірікпесек – жеріміз тоза береді, еліміз аза береді!

...Бірікпесек – Оралдан өсіп, Маңғыстаудан көшкен, қазіргі Қызылорда облысының әкімі Қырымбек Көшербаевтың қарамағындағы шіренген шенеунік, Қызылорда облысының Жалағаш ауданына қарасты Ақсу ауылының масаң әкімі секілділер жол жиегімен кетіп бара жатқан он екіде бір гүлі ашылмаған 19 жастағы жап-жас қызымызды көлігімен қағып өлтіріп кете береді!

...Бірікпесек – барлық өмірі мен үміт-армандарын жарқын болашақпен жалғаған қыршындай қызды мерт қылған ауыл әкімдерін көшербаевтар тек қызметінен босатып, еркіне қоя беретін болады!

...Бірікпесек – әкесінің қалтасы қалың, қарымы мықты болса, Астана қаласының бір ауданына бір күні ауызындағы емізігін сорғылаған 6 жастағы орыстың баласы әкім болып тағайындалуы әбден мүмкін!..

...Бірікпесек – билігіндегі аумақтың әрбір шаршысына, әрбір тамшысына, әрбір адамына, әрбір қадамына жауап беруге тиіс әкімдер әңгүдік, әпербақан әдеттерінен арылмайды!..

...Бірікпесек – бір заманда Сыр топырағындағы күріш – тұтастай күрмекке айналып, қаңтар айында Астанада қызғалдақ шығуы ықтимал!..

...Бірікпесек?!.

Қажымұқан ҒАБДОЛЛА,

“Қазақ Елі” Халықтық қозғалысының төрағасы