ауырмайтын адам жоқ. бірәқ, басы ауырып, балтыры сыздаған жан біздің елімізде дәрігер қізме­тіне жүгінетін болса, ажал табуы да ғажап емес көрінеді. батыс қа­зақстан облысында бірнеше күн бойына көмектесіңдерші деп шы­рылдаған әйел ақыры дәрігерлер қолына тиісімен о дүниелік болыпты. степнөгөр қаласының ор­талық ауруханасында дұрыс ота жасалмағандықтан бір адам қан кетіп қайтыс болды. дұрыс қәжетті екпе жасалмағандықтан біреулер мүгедек болып қалған. айта берсе тірі адамның жон арқасы шымырлайтын мұндай деректер өте көп. және бұл ұзынқұлақтан жеткен әңгіме емес, бұл туралы ә.дәуілбәевтің төрәғәліғімен өткен бас прөкурәтурәнің ке­ңеи­тілген алқа мәжілісінде айтылды.
расында, қәзір дәрігердің алдына барудан сау адам түгіл, ауру адамның өзі қорқады. неге десеңіз, емделемін немесе денсәуліғімді қаратамын деген адам күтпеген бір жәйғә ұшырауы әбден мүмкін. мұның барлығы дәрігерлердің са­лақтығынан, міндетіне әтүсті қарағандықтан деиді прөкурөрләр. ал біздің елімізде бірқәтәр дәрігерлердің сауатсыздығынан, біліксіздігінен өткен жылдары қаншама қайғылы оқиғалар орын алғанын әлі ешкім ұмыта қоймаған шығар. демек, дәрігердің қәтелесуі мүлде кешірілмес қылмыс. ендеше қәтелескен немесе міндетін дұрыс атқармаған дәрігер немесе санитарлар ауыр жазаға тартылуы тиыс. әйтпесе адам өмірімен ойнайтын опасыздар шыға береді. гиппөкрәт антына адал еместерді опасыздар демегенде не деисіз? ал елімізде ақ желеңді абзал жандар үшін халыққа түрлі медитсинәліқ көмек көрсету үшін барлық жағдай жасалып жатыр.
мәселен, соның бірі, алқа мә­жілісінде аталып өткен­деи, ке­иінгі бес жылда тегін ме­ди­­тсинәліқ көмектің кепіл­ден­дірілген көлемінің аясында медитсинәліқ жәрдемді мем­лекеттік қаржыландыру екі жарым есеге жуық – 2008 жылғы 227 млрд. теңгеден 2012 жылы 541 млрд. теңгеге деиін артқан. бірәқ, мемлекеттің осындай айтарлықтай қаржылық көмегіне қарамастан, көрсетілетін медитсинәліқ кө­мектің сапасы бұрынғыдай тө­мен деңгеиде қалып отыр, азамат­тардың тиысты медитсинәліқ жәр­дем алу құқықтары жаппай бұзылуда. ал бұл жабулы күйінде жауып қоятын жәй мәселе емес. бұған жауап беруге тиысты адамдар қандай да болмасын бір шараға тартылуы керек.
өйткені, прөкурөрліқ тексерулер барысында тегін медитсинәліқ қізмет үшін заңсыз ақы алу, ауруларды дары-дәрмек қүрәлдәрімен қамтамасыз етпеу, дары-дәрмек құралдарын және медитсинәліқ техникәні сатып алу барысында құқық бұзушылықтарға жол беру, бюджет қаражатын тиымсыз пайдалану және ұрлау, қәжетті медитсинәліқ қондырғылардың бос тұру деректері анықталған. ал бұл заңды бұзу ғой, заңды бұзған адамдар жазалануы тиыс. сөнімен қатар, дәрігерлердің дөрекі қәтеліктері мен кеші­ріл­мес немқүрәйділіқтәрі нау­қастардың денсәуліқтәрінә айтарлықтай нұқсан келтіріп, тіпті кеиде олардың өліміне алып келген жағдайлар анықталды. мі­не, мұндай деректерді біз ауадан қармап алып отырғанымыз жоқ, бұл еліміздегі бірден-быр заңдылықтың сақталуын жете қадағалайтын бас прөкурәтурәнің нақты тек­се­рісінен кеиінгі анықталған жәйләр. сондықтан да кеиінгі бес жылда сапасыз медитсинәліқ көмек көрсету деректері бойынша 352 қылмыстық іс қозғалды. осы анықталған заң бұзушылықтарды жою, азаматтардың сапалы дәрі­герлік көмек алу құқықтарын қам­тамасыз ету бойынша ведөмствө қабылдап отырған шаралар туралы денсәуліқ сақтау министры салидат қәйірбекөвә баян етті.
прөкурөрләр қалыптасқан жағ­дайдың басты себебі денсәу­ліқ сақтау басқармалары мен ведөмсвтөліқ бағынысты меди­тсинәліқ ұйымдардың лауазымды тұлғаларының өздеріне жүктелген міндеттерді тиісінше орындамауында деиді. салалық министрліктің жергілікті денсәуліқ сақтау бас­қармаларына әсер етудің тиым­ды тетіктерінің болмауы да жағдайды шиеленістіре түседі. осындай келеңсіздіктерді тексерулер қоры­тындылары бойынша прөкурөрләр заңдылықтың бұзылуын жою туралы 326 ұсыныс енгізді, 933 тұлға тәртіптік, 347 тұлға әкімшілік жә­уәп­кершілікке тартылды. 4310 азаматтың көнститутсяліқ құқық­тары қорғалды. 103 634 724 теңге сомасындағы шығынның орны толтырылды. бірәқ мұндай шәрәләрмен жалпы жағдайдың түзелгені шамалы.
мәселен, біздің елімізде бала­лар құқығы бұзылатындығы қәзір ғана ашылып отырған мәселе емес. дегенмен, жоғарыда айтқа­нымыздай, бұған құзырлы өргән – прөкурәтурәнің арнайы назар аударуы ендігі жерде жетім­дерді жылатқандардың жаза­ланатындығына сенім ұялатады. өйткені, жетім балаларға арнал­ған мекемелерде прөкурәтурә өргәндәрі жүргізген тексерулер балалардың құқықтарын айтар­лықтай бұзуға алып келген жүйелі прөблемәләрді анықтап берді.
бүгінде балаларға деген қатал­дық және оларға күш көрсету де өзекті мәселеге айналды. ал мұ­ны анықтайтындар үшін оларға кедергі ретінде осы мекемелердің жабықтығы әсерін тигізіп отырған көрінеді. жетімдердің тұрғын үй құқықтарын жаппай бұзу да түйткілді мәселе болып табылады, бүгінде сегіз мыңнан астам бала кезекте тұр. сондықтан аталған мәселенің өткірлігін ескере отырып, бас прөкурәтурә мұқтаж жетім балаларға мемлекеттік тұрғын үй қорынан баспана алуға бірінші кезекте құқық беретін заң жобасын әзірлеу туралы бастама көтерді. өйткені, расы керек, көптеген мекемелерде балаларға өмір сүрудің қарапайым жағдайлары жасалмайды, олар зәңмен кепілдендірілген жәрдемәқі мен әлеуметтік төлем­дерді мүлде көрмеиді.
осыған байланысты, алқа­да айтылғандай, жергілікті атқару­шы өргәндәрғә жетімдерге бекі­тілген баспананы сақтаудың, балалардың мүліктік және түрғін-ұй құқықтарын қорғау бойынша шаралар қабылдамағандары үшін лауазымды тұлғалардың жәуәпкершілігін белгілеудің те­тік­терін әзірлеу ұсынылды. сон­дай-ақ, балалардың әлеуметтік көмек және әлеуметтік қізметтер алу құқықтарының мүлтіксіз сақ­талуын қамтамасыз ету, оларды қамтамасыз етуге бөлінетін бюджет қаражатының жұмсалуына бақылауды күшеиту тапсырылды.
мұндай жағдайда, ең әлдімен, бәләләрмен жұмыс талаптарына сәйкес оқыту-тәрбиелеу саласындағы мамандарды ірік­теудің жолдарын қайта қарау қәжет. сондықтан білім және ғылым министрлігіне балалар үйлеріндегі тәрбиеленушілердің қәуіпсіздігін және күш көрсетуді болдырмаудың, осындай әр­бір деректер бойынша жедел ақпараттандыру және зардап шеккен балаларды одан әрі оңал­ту тетіктерін қарастыра отырып, тиымды заңнамалық жә­не ұйым­­­дастырушылық шараларды дайындау ұсынылды. ме­ди­тсинәліқ қізмет көрсету сапасы үшін жергілікті атқарушы өр­гәндәрдің жәуәпкершілігін арттыру мақсатында жергілікті әкімдердің қізметін бағалау реи­тингіне азаматтардың денсәу­ліғін қорғау құқығы және ден­сәуліқ сақтау саласындағы заңдылықтың жәй-күйі дәрежесін енгізу туралы мәселені зерттеу мақсатқа сай деп танылды.
сол сяқты облыс прөку­рөрләрінә азаматтардың ден­сәуліғін сақтаудың көн­сти­ту­тсяліқ құқықтарын және тегін медитсинәліқ көмектің ке­піл­дендірілген көлемін қам­тамасыз ету тапсырылды. ден­сәуліқ сақтау министрлігіне көрсетілген медитсинәліқ көмек сапасы мен көлеміне және көр­сетілген қізметтің ақысына бақылау жүргізу ережесін әзір­леуді жеделдету ұсынылды. сөйтіп, премер-министрдың атына заңдылықты бұзуды жою туралы ұсыныс енгізілді. ал алқа мәжілісінің жұмысына бас прөкурәтурә жанындағы заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі қоғам­дық кеңестің мүшелері, пәр­ләмент депутәттәрі, білім және ғылым, денсәуліқ сақтау ми­нистрліктерінің, үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері, беи­некөнферентсяліқ байланыс арқылы – облыс прөкурөрләрі, облыс әкімдерінің орынбасарлары, білім беру және денсәуліқ сақтау мекемелерінің басқармалары мен депәртәменттерінің басшылары қатысып, өзекті мәселелерге сай атсалысып отырғандықтан ендігі жерде дәрігерлер адам тағдырына селқөс қарамасы үшін тәртіп түзеліп, жағдай оңалады деген сенім зор.

әлексәндр тасболатов,
«егемен қазақстан».