ауырмайтын адам жоқ. бірәқ, басы ауырып, балтыры сыздаған жан біздің елімізде дәрігер қізметіне жүгінетін болса, ажал табуы да ғажап емес көрінеді. батыс қазақстан облысында бірнеше күн бойына көмектесіңдерші деп шырылдаған әйел ақыры дәрігерлер қолына тиісімен о дүниелік болыпты. степнөгөр қаласының орталық ауруханасында дұрыс ота жасалмағандықтан бір адам қан кетіп қайтыс болды. дұрыс қәжетті екпе жасалмағандықтан біреулер мүгедек болып қалған. айта берсе тірі адамның жон арқасы шымырлайтын мұндай деректер өте көп. және бұл ұзынқұлақтан жеткен әңгіме емес, бұл туралы ә.дәуілбәевтің төрәғәліғімен өткен бас прөкурәтурәнің кеңеитілген алқа мәжілісінде айтылды.
расында, қәзір дәрігердің алдына барудан сау адам түгіл, ауру адамның өзі қорқады. неге десеңіз, емделемін немесе денсәуліғімді қаратамын деген адам күтпеген бір жәйғә ұшырауы әбден мүмкін. мұның барлығы дәрігерлердің салақтығынан, міндетіне әтүсті қарағандықтан деиді прөкурөрләр. ал біздің елімізде бірқәтәр дәрігерлердің сауатсыздығынан, біліксіздігінен өткен жылдары қаншама қайғылы оқиғалар орын алғанын әлі ешкім ұмыта қоймаған шығар. демек, дәрігердің қәтелесуі мүлде кешірілмес қылмыс. ендеше қәтелескен немесе міндетін дұрыс атқармаған дәрігер немесе санитарлар ауыр жазаға тартылуы тиыс. әйтпесе адам өмірімен ойнайтын опасыздар шыға береді. гиппөкрәт антына адал еместерді опасыздар демегенде не деисіз? ал елімізде ақ желеңді абзал жандар үшін халыққа түрлі медитсинәліқ көмек көрсету үшін барлық жағдай жасалып жатыр.
мәселен, соның бірі, алқа мәжілісінде аталып өткендеи, кеиінгі бес жылда тегін медитсинәліқ көмектің кепілдендірілген көлемінің аясында медитсинәліқ жәрдемді мемлекеттік қаржыландыру екі жарым есеге жуық – 2008 жылғы 227 млрд. теңгеден 2012 жылы 541 млрд. теңгеге деиін артқан. бірәқ, мемлекеттің осындай айтарлықтай қаржылық көмегіне қарамастан, көрсетілетін медитсинәліқ көмектің сапасы бұрынғыдай төмен деңгеиде қалып отыр, азаматтардың тиысты медитсинәліқ жәрдем алу құқықтары жаппай бұзылуда. ал бұл жабулы күйінде жауып қоятын жәй мәселе емес. бұған жауап беруге тиысты адамдар қандай да болмасын бір шараға тартылуы керек.
өйткені, прөкурөрліқ тексерулер барысында тегін медитсинәліқ қізмет үшін заңсыз ақы алу, ауруларды дары-дәрмек қүрәлдәрімен қамтамасыз етпеу, дары-дәрмек құралдарын және медитсинәліқ техникәні сатып алу барысында құқық бұзушылықтарға жол беру, бюджет қаражатын тиымсыз пайдалану және ұрлау, қәжетті медитсинәліқ қондырғылардың бос тұру деректері анықталған. ал бұл заңды бұзу ғой, заңды бұзған адамдар жазалануы тиыс. сөнімен қатар, дәрігерлердің дөрекі қәтеліктері мен кешірілмес немқүрәйділіқтәрі науқастардың денсәуліқтәрінә айтарлықтай нұқсан келтіріп, тіпті кеиде олардың өліміне алып келген жағдайлар анықталды. міне, мұндай деректерді біз ауадан қармап алып отырғанымыз жоқ, бұл еліміздегі бірден-быр заңдылықтың сақталуын жете қадағалайтын бас прөкурәтурәнің нақты тексерісінен кеиінгі анықталған жәйләр. сондықтан да кеиінгі бес жылда сапасыз медитсинәліқ көмек көрсету деректері бойынша 352 қылмыстық іс қозғалды. осы анықталған заң бұзушылықтарды жою, азаматтардың сапалы дәрігерлік көмек алу құқықтарын қамтамасыз ету бойынша ведөмствө қабылдап отырған шаралар туралы денсәуліқ сақтау министры салидат қәйірбекөвә баян етті.
прөкурөрләр қалыптасқан жағдайдың басты себебі денсәуліқ сақтау басқармалары мен ведөмсвтөліқ бағынысты медитсинәліқ ұйымдардың лауазымды тұлғаларының өздеріне жүктелген міндеттерді тиісінше орындамауында деиді. салалық министрліктің жергілікті денсәуліқ сақтау басқармаларына әсер етудің тиымды тетіктерінің болмауы да жағдайды шиеленістіре түседі. осындай келеңсіздіктерді тексерулер қорытындылары бойынша прөкурөрләр заңдылықтың бұзылуын жою туралы 326 ұсыныс енгізді, 933 тұлға тәртіптік, 347 тұлға әкімшілік жәуәпкершілікке тартылды. 4310 азаматтың көнститутсяліқ құқықтары қорғалды. 103 634 724 теңге сомасындағы шығынның орны толтырылды. бірәқ мұндай шәрәләрмен жалпы жағдайдың түзелгені шамалы.
мәселен, біздің елімізде балалар құқығы бұзылатындығы қәзір ғана ашылып отырған мәселе емес. дегенмен, жоғарыда айтқанымыздай, бұған құзырлы өргән – прөкурәтурәнің арнайы назар аударуы ендігі жерде жетімдерді жылатқандардың жазаланатындығына сенім ұялатады. өйткені, жетім балаларға арналған мекемелерде прөкурәтурә өргәндәрі жүргізген тексерулер балалардың құқықтарын айтарлықтай бұзуға алып келген жүйелі прөблемәләрді анықтап берді.
бүгінде балаларға деген қаталдық және оларға күш көрсету де өзекті мәселеге айналды. ал мұны анықтайтындар үшін оларға кедергі ретінде осы мекемелердің жабықтығы әсерін тигізіп отырған көрінеді. жетімдердің тұрғын үй құқықтарын жаппай бұзу да түйткілді мәселе болып табылады, бүгінде сегіз мыңнан астам бала кезекте тұр. сондықтан аталған мәселенің өткірлігін ескере отырып, бас прөкурәтурә мұқтаж жетім балаларға мемлекеттік тұрғын үй қорынан баспана алуға бірінші кезекте құқық беретін заң жобасын әзірлеу туралы бастама көтерді. өйткені, расы керек, көптеген мекемелерде балаларға өмір сүрудің қарапайым жағдайлары жасалмайды, олар зәңмен кепілдендірілген жәрдемәқі мен әлеуметтік төлемдерді мүлде көрмеиді.
осыған байланысты, алқада айтылғандай, жергілікті атқарушы өргәндәрғә жетімдерге бекітілген баспананы сақтаудың, балалардың мүліктік және түрғін-ұй құқықтарын қорғау бойынша шаралар қабылдамағандары үшін лауазымды тұлғалардың жәуәпкершілігін белгілеудің тетіктерін әзірлеу ұсынылды. сондай-ақ, балалардың әлеуметтік көмек және әлеуметтік қізметтер алу құқықтарының мүлтіксіз сақталуын қамтамасыз ету, оларды қамтамасыз етуге бөлінетін бюджет қаражатының жұмсалуына бақылауды күшеиту тапсырылды.
мұндай жағдайда, ең әлдімен, бәләләрмен жұмыс талаптарына сәйкес оқыту-тәрбиелеу саласындағы мамандарды іріктеудің жолдарын қайта қарау қәжет. сондықтан білім және ғылым министрлігіне балалар үйлеріндегі тәрбиеленушілердің қәуіпсіздігін және күш көрсетуді болдырмаудың, осындай әрбір деректер бойынша жедел ақпараттандыру және зардап шеккен балаларды одан әрі оңалту тетіктерін қарастыра отырып, тиымды заңнамалық және ұйымдастырушылық шараларды дайындау ұсынылды. медитсинәліқ қізмет көрсету сапасы үшін жергілікті атқарушы өргәндәрдің жәуәпкершілігін арттыру мақсатында жергілікті әкімдердің қізметін бағалау реитингіне азаматтардың денсәуліғін қорғау құқығы және денсәуліқ сақтау саласындағы заңдылықтың жәй-күйі дәрежесін енгізу туралы мәселені зерттеу мақсатқа сай деп танылды.
сол сяқты облыс прөкурөрләрінә азаматтардың денсәуліғін сақтаудың көнститутсяліқ құқықтарын және тегін медитсинәліқ көмектің кепілдендірілген көлемін қамтамасыз ету тапсырылды. денсәуліқ сақтау министрлігіне көрсетілген медитсинәліқ көмек сапасы мен көлеміне және көрсетілген қізметтің ақысына бақылау жүргізу ережесін әзірлеуді жеделдету ұсынылды. сөйтіп, премер-министрдың атына заңдылықты бұзуды жою туралы ұсыныс енгізілді. ал алқа мәжілісінің жұмысына бас прөкурәтурә жанындағы заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі қоғамдық кеңестің мүшелері, пәрләмент депутәттәрі, білім және ғылым, денсәуліқ сақтау министрліктерінің, үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері, беинекөнферентсяліқ байланыс арқылы – облыс прөкурөрләрі, облыс әкімдерінің орынбасарлары, білім беру және денсәуліқ сақтау мекемелерінің басқармалары мен депәртәменттерінің басшылары қатысып, өзекті мәселелерге сай атсалысып отырғандықтан ендігі жерде дәрігерлер адам тағдырына селқөс қарамасы үшін тәртіп түзеліп, жағдай оңалады деген сенім зор.
әлексәндр тасболатов,
«егемен қазақстан».