جيىرما جىلعا جۋىق نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ ءقادىرلى تۇرعىنىنا اينالعان ەرلى-زايىپتى ۇستازدار ەسقالي بايبوسىنوۆ پەن تانيا (تيىشكۇل) بەكتەمىسوۆانى ادەمى قارتايۋدىڭ ۇلگىسى دەپ بىلەمىن. باسقا جۇرتتى بىلمەدىم، ءبىزدىڭ قازاقتا ادەمى قارتايۋ دەگەن ۇعىم بار. حالقىمىز قاشاندا ءوز بيىگىن الاسارتپاي، ءقادىرىن قاشىرتپاي قارتايا ءبىلۋدى ونەگە ساناعان. ەگدە تارتقاندا ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىڭ ەلەنىپ، حالقىڭنىڭ قۇرمەتى مەن اعايىننىڭ سىيىنا بولەنگەننەن ارتىق باقىت بار ما؟ بەرەم دەسە، پاتشا قۇدايدىڭ پەيىلى كەڭ عوي. اق ساقالدى اتا، اق جاۋلىقتى اجە اتانۋ الدىمەن اللانىڭ سىيى بولار. سونداي باققا مالىنىپ، سىيعا بولەنگەن قارتتار قازاقتا از ەمەس.ەسقالي بايبوسىنۇلى تۋرالى وسىدان 18 جىل بۇرىن العاش رەت قالام تارتقان ەكەنمىن. 2003 جىلعى مامىر ايىندا «جاس الاش» گازەتىندە جارىق كورگەن ماقالامدا «…ەسقالي اعاي ءتارتىپتىڭ تەمىردەيىن قالايدى» دەپ جازىپپىن. ءيا، سول قاتالدىق ەدى، بىزگە ەسسىزدەۋ ەركەلىكتى تيعىزعان، ەسەيتىپ، ەسىمىزدى جيعىزعان. سەستى ەمەس، ەستى قاتالدىق بولاتىن! قاتىگەزدىگى جوق، قايىرى بار قاتالدىق ەدى! ار جاعىنان مەيىربان جۇرەكتىڭ مەيىرىمى توگىلىپ تۇراتىن.
ءبىز باستاۋىش كلاستا وقىپ جۇرگەندە-اق مەكتەپتەگى تەمىردەي ءتارتىپتى سەزىندىك. مۇعالىمدەرىمىز دالىزدە مەكتەپ باسشىسىن كورە قالساق، ساپ تۇزەگەن ساربازداي قولىمىزعا باس كيىمىمىزدى ۇستاعان كۇيى قالشيىپ تۇرا قالۋدى ۇيرەتتى. كوشەدە ەسقالي اعايدىڭ كوزىنە تۇسپەۋگە تىرىساتىن ەدىك. ءبىز تۇگىلى، مۇعالىمدەر دە اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باساتىن. سولاي…
اماندىق بولسا، الداعى عارىشكەرلەر كۇنىندە سانالى عۇمىرىنىڭ 40 جىلىن اعارتۋشىلىققا ارناعان، ونىڭ 30 جىلىندا ءبىلىم وردالارىن باسقارعان ۇلاعاتتى ۇستاز، «قازاق كسر حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ وزىق قىزمەتكەرى» ەسقالي بايبوسىنۇلى مەرەيلى 80 جاسقا تولادى. وسىعان وراي، ءبىز دە مەرەيتوي يەسىنە جىلى لەبىزىمىزدى ءبىلدىرۋدى شاكىرتتىك پارىزىمىز سانادىق.
ەسقالي بايبوسىنۇلى 1941 جىلى 12 ساۋىردە قوستاناي وبلىسىنىڭ جانگەلدين اۋدانىنا قاراستى كولقامىس دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. قارابيدايىق باستاۋىش مەكتەبىندە ساۋاتىن اشقان. 1958 جىلى ارالباي اۋىلىنداعى جانگەلدين ورتا مەكتەبىن بىتىرگەن سوڭ ەكى جىل اۋىلدا ەڭبەك ەتكەن.
1960-1965 جىلدارى الماتى قالاسىنداعى شەت تىلدەر ينستيتۋتىندا جوعارى ءبىلىم الىپ، اعىلشىن ءتىلىنىڭ مامانى بولىپ شىعادى. وسى جەردە ەسقالي اعايدىڭ اۋدانىمىزدا اعىلشىن ءتىلىن ءپان رەتىندە وقىتۋدى باستاعان بىردەن-بىر مامان بولعانىن دا ايتا كەتكەن ابزال.
ەسقالي بايبوسىنۇلى 1965 جىلى كوكالات اۋىلىنداعى الباربوگەت سەگىز جىلدىق مەكتەبىندە ەڭبەك جولىن ءمۇعالىم بولىپ باستاعان. 1968-1972 جىلدارى جانگەلدين ورتا مەكتەبىندە ءمۇعالىم، ديرەكتوردىڭ تاربيە جونىندەگى ورىنباسارى بولىپ ابىرويلى قىزمەت ىستەيدى. سول جىلدارى مەكتەپ باستاۋىش پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىلىعىن دا قوعامدىق نەگىزدە قوسا اتقارادى.
1972 جىلى جانگەلدين اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ۇيعارىمىمەن تورعاي كەڭشارىنداعى امانكەلدى ورتا مەكتەبىنە ديرەكتورلىققا تاعايىندالادى. وسى ءبىلىم ورداسىنا باسشىلىق جاساعان سەگىز جىل ۋاقىتتا مەكتەپتىڭ وقۋ-تاربيە جۇمىسى اۋدان، وبلىس كولەمىنە كەڭىنەن تانىلادى. امانكەلدى يمانوۆتىڭ 100 جىلدىعى قارساڭىندا مەكتەپتە باتىردىڭ مۋزەيىن اشۋعا مۇرىندىق بولىپ، باسى-قاسىندا ءوزى جۇرەدى. بۇل سول كەزەڭدە مەكتەپ ءۇشىن عانا ەمەس، اۋدان حالقىنىڭ تاريحي تانىمىن ارتتىرۋدا دا ەلەۋلى جاڭالىق بولاتىن. سونىمەن قاتار، تيپتىك جوباداعى 420 ورىندىق مەكتەپ ءۇيى مەن 120 ورىندىق جاتاقحانانىڭ بوي كوتەرۋىنە سىڭىرگەن ەڭبەگىن كوزكورگەندەر ۇمىتقان ەمەس. مەكتەپ زاماناۋي قۇرال-جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتىلىپ، وقۋ-تاربيە جۇمىسىن تىڭ ۇردىستە جۇرگىزۋگە مول مۇمكىندىكتەر تۋدى.
ەسقالي بايبوسىنۇلىنىڭ ءومىر جولىن ەكى كەزەڭمەن قاراستىرۋعا بولاتىن سياقتى. ارينە، الدىمەن تىلگە تيەك ەتەرىمىز ءبىلىم وردالارىنداعى ۇستازدىق ءارى باسشىلىق قىزمەتى بولماق. سوسىن سوۆەت-پارتيا جۇمىسىنا جەگىلگەن جىلدارى. ول كىسى قاي سالادا جۇرسە دە، ماڭداي تەرىن سورعالاتىپ ءجۇرىپ بەينەت كەشتى. قوعامعا جاساعان قىزمەتى قالتقىسىز. باستى ۇستانىمى – «ادال ەڭبەك اسىل مۇراتقا جەتكىزەدى».
ءبىز مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان 1980 جىلى ەسقالي اعاي الباربوگەت ورتا مەكتەبىنە ديرەكتور بولىپ تاعايىندالدى. وسى لاۋازىمدا تابان اۋدارماي ون جىل ابىرويلى قىزمەت اتقاردى. مەكتەپ تاريحىندا بالالاردىڭ ءتىلىن العاشقى بوپ اعىلشىنشا سىندىرعان دا ءوزى. ءبىزدىڭ دە «ەي، بي، سي» دەپ ەجەلەپ باستاعان «ينگليشىمىزدىڭ» باسىندا سول كىسى تۇر. سودان بولار «كورولدىك اعىلشىن» ءبىر كەزدەرى ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ مەرەيىن اسىرعان كۇندەر بولعان.
1990 جىلى الباربوگەت اۋىلدىق كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسىن تاعايىنداردا تاڭداۋ تاعى دا ە.بايبوسىنۇلىنا تۇسكەن. ەسقالي اعاي بۇل لاۋازىمدى 4 جىل اتقاردى. وتپەلى كەزەڭدە ەلدىڭ الەۋمەتتىك-مادەني جاعدايىنىڭ جاقسارۋىنا، تۇرعىنداردىڭ رۋحىن كوتەرۋگە، ولاردىڭ بولاشاققا دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوستى. قوعامدىق فورماتسيالاردىڭ اۋىسىپ جاتقان تۇسىنا ءدوپ كەلگەن «اۋىل سوۆەتتىك» قىزمەتىندە اتقارعان شارۋاسى ايتۋعا تۇرارلىق. ەلىم دەپ وتكەن ەسىل ەر، تورعايدان شىققان تۇڭعىش گيدروتەحنيك ايسا نۇرمانۇلىنىڭ 100 جىلدىعىن كەڭ كولەمدە اتاپ ءوتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان كوميسسياعا ءوزى ءتوراعالىق جاسادى. جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي ءجۇرىپ، الباربوگەت ورتا مەكتەبىندە ايسا نۇرمانۇلى مۋزەيىن اشتىردى. اۋىل تۇرعىندارىمەن بىرنەشە رەت وتكىزىلگەن جينالىستاردىڭ ناتيجەسىندە كوكالات اۋىلىنىڭ ورتالىعىنا ايسا اتامىز­دىڭ ەسكەرتكىشى ورناتىلدى. «ەڭبەك» كەڭشارىنىڭ اتىن ايسا نۇرمانۇلىنىڭ اتىنا اۋىستىرۋ تۋرالى سول كەزدەگى ۇكىمەت باسشىسى سەرگەي تەرەششەنكوعا ۇسىنىس حات تا جولداندى. كەيىن كەڭشاردى ايسا نۇرمانوۆتىڭ اتىمەن قايتا اتاۋ تۋرالى ۇكىمەت شەشىمى شىققاندا اۋىلدىڭ ەڭبەكتەگەن بالاسىنان ەڭكەيگەن كارىسىنە دەيىن قۋانعانى كۇنى كەشە ەدى. قاريانى بۇگىندە ايساداي ەردىڭ اتىنىڭ كوپ اتالا بەرمەۋى قىنجىلتادى. ەسقالي اعاي: «بارا-بارا بۇل ەسىم ۇمىتىلىپ كەتپەسە بولعانى. ازىرگە كوڭىلگە مەدەت كولقامىس اۋىلىنداعى نەگىزگى مەكتەپتىڭ ايسا نۇرمانۇلىنىڭ اتىمەن اتالۋى عانا. كەيىنگى ۇرپاق الباربوگەتپەن بىرگە ايسەكەڭنىڭ دە اتىن بىلسە ەكەن. الداعى 2022 جىلى ايسا نۇرمانۇلىنىڭ تۋعانىنا 130 جىل تولادى. مەملەكەت تاراپىنان ساياسي قۋعىن-سۇرگىن كورگەن بوزداقتاردى ەسكە الۋ ءۇشىن كەڭ كولەمدى ءىس-شارالار وتكىزۋ تۋرالى ءتيىستى قۇجات قابىلداندى. ولاي بولسا ايسەكەڭنىڭ 130 جىلدىعىنا دايىندىقتى وسى باستان باستاعانىمىز ءجون. وندا دا توي تويلاۋ ەمەس، ەسىل ەردىڭ ەسىمىن ۇلىقتايتىن ءىس-شارالاردىڭ جوسپارىن پىسىقتاعانىمىز ابزال» دەيدى.
ەسقالي بايبوسىنۇلى – الباربوگەت ورتا مەكتەبىنە ون جىلدان ەكى رەت باسشىلىق جاساعان ازامات. ول 1994 جىلى مەكتەپتىڭ تىزگىنىن قايىرا قولعا الىپ، 2005 جىلى زەينەت دەمالىسىنا شىقتى.
بايبوسىنوۆتار اۋلەتىن ۇستازدار ديناستياسى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ەسقالي اعايدىڭ ساقينا الماسقان ومىرلىك سەرىگى تانيا اپاي – اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تۇلەگى. فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ قازاق مەكتەپتەرىنە ارنالعان ورىس ءتىلى جانە ادەبيەتى ءبولىمىن بىتىرگەن بىلىكتى مامان. جوعارى ساناتتى ۇستاز، اعا ءمۇعالىم. 1980 جىلى «قازاق كسر حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ وزىق قىزمەتكەرى» توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالعان. «التىن القا» يەگەرى، باتىر انا. اعاي ەكەۋىنىڭ مىنەزدەرى ۇقساس، سىيلاستىقتارى جاراسقان جۇپ. ەسقالي اعايدىڭ بايىپتى، سابىرلى قالپىن تانيا اپايدىڭ ورنىقتىلىعى تولىقتىرىپ تۇرادى.
وتباسىنداعى جەتى بالانىڭ بەسەۋى – لاۋرا، ساۋلە، رايگۇل، نازگۇل، سامال اتا-انالارىنىڭ جولىن قۋىپ، مۇعالىمدىك ماماندىقتى تاڭداعان. ۇلدىڭ ۇلكەنى ازامات – كاسىپكەر. قارا شاڭىراقتىڭ يەسى ارحات – مەملەكەتتىك قىزمەتكەر. بۇگىندە قوس قاريا – باۋىرىنان وربىگەن جەتى بالادان 6 نەمەرە، 2 شوبەرە، 14 جيەن ءسۇيىپ وتىرعان باقىتتى جاندار.
تۇماسى تازا، تەگى اسىل ورتادا تاربيە العان ولاردىڭ دا ۇستازدىق اتتى مارتەبەلى ساپاردا ءوز جولدارىن تاپقانى ءھام تابا بەرەرى ءسوزسىز. ول جول – باياندى باقىت جولى!

مۇحاربەك جاكەيۇلى،
جۋرناليست