گەرمانيا ازاماتى ءومىرحان التىن قىتايدان قازاقستانعا قاشىپ، بۇل ەلدە تۇراقتاي الماي شۆەتسيادان «ساياسي باسپانا» العان سايراگۇل ساۋىتبايدى «الاياق»، «كوكبەت»، «قازاقتى الداپ كەتكەن وپاسىز، ساتقىن»، «پەكيندەگى قىتايدىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتىمەن ءالى بايلانىسىن ۇزبەگەن جانسىز» جانە باسقا دا اۋىر سوزدەرمەن ايىپتاۋدى كۇشەيتتى. «ەۋروپاداعى قازاق فورۋمى» اتتى ۇيىمدى باسقاراتىن ول كۇنارا ءبىر ۆيدەو مالىمدەمە نەمەسە جازبا جاريالاپ، سايراگۋل ساۋىتبايدىڭ «ەل بىلمەيتىن قۇپياسىن» اشكەرەلەپ جاتىر. ايتۋىنشا، سايراگۇل ساۋىتباي قىتاي بيلىگىنەن قىسىم كورمەگەن. ول قازاقستان ازاماتتىعىن العان كۇيەۋى جانە ەكى بالاسىمەن قورعاس شەكارا بەكەتىندەگى بەيتاراپ ساۋدا ايماعىندا ۇنەمى كەزدەسىپ تۇرعان. كۇيەۋى جانە بالالارىن قازاقستانعا اسىرىپ جىبەرىپ، قىتايدا قالىپ قويعان سايراگۇلدىڭ وتەلمەگەن 400 مىڭ يۋان نەسيەسى بولعان. قىتاي بيلىگىنىڭ سايراگۇلدى شەتەلگە شىعارماي قويۋىنىڭ سەبەبى – وسى.

ومىرحان التىننىڭ ايتۋىنشا، سايراگۇلدىڭ ارمانى قازاقستانعا كەلىپ ازاماتتىق الۋ ەمەس، ول بالا كەزىنەن باستاپ ەۋروپاعا، دالىرەگىندە، شۆەتسياعا قونىس اۋدارۋدى ارمانداعان. سايراگۇل سول ارمانىنا جەتۋ ءۇشىن قازاق حالقىن، قازاقستاندى ءوزىنىڭ «ارام» جوسپارى ءۇشىن پايدالانىپ الداپ كەتتى.

سايراگۇل ساۋىتباي وزىنە ءومىرحان التىننىڭ جالا جاۋىپ، قارالاۋىن ەكى ماسەلەمەن تۇسىندىرەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ءومىرحان التىن «ەۋروپاداعى قازاق فورۋمى» اتتى ۇيىمىن جانە ءوزىن جارنامالاۋدى سايراگۇلدەن قىلقىلداپ سۇرانىپ قويماعان. ول سايراگۇل ساۋىتباي اقش-قا باراپ، سول ەلدىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى پامپەونىڭ قولىنان «باتىل ايەل» سىيلىعىن الار تۇستا وسىنداي ءوتىنىش ايتقان. بۇدان باسقا سايراگۇل ساۋىتبايدىڭ تاعدىرى تۋرالى باتىس ءجۋرناليسىنىڭ كومەگىمەن جازىلعان كىتاپتا «سايراگۇلدى قىتايدىڭ قاندى شەڭگەلىنەن قۇتقارىپ قالۋداعى ءومىرحان التىننىڭ ءرولى» ەرەكشە سومدالۋى كەرەك ەدى. مۇنىڭ ءبىر دە ورىندالمادى. سايراگۇل ساۋىتباي اقش مەملەكەتتىك حاتشىسىنا ەۋروپادا تۇراتىن الدەبىر قازاقتىڭ – ءومىرحان التىننىڭ «ەرەن ەڭبەگىن» ەجىكتەپ ايتىپ جاتۋدى ءجون كورمەگەن سەكىلدى. سايراگۇل تۋرالى كىتاپ جازعان باتىس ءجۋرناليسى دە سەتىنەگەن ءجىپ سياقتى تاقىرىپتان تىسقارى شىعىپ تۇراتان ماسەلەنى – ء«ومىرحاننىڭ سايراگۇلگە جاساعان جاقسىلىعىن» قوسۋدى قالامادى. سايراگۇل سۋىتبايدىڭ ايتۋىنشا، ءومىرحان «مەنى نەگە جارنامالامايسىڭ» دەپ ىزالىنىپ قانا جۇرگەن جوق. ول الەمدە قىتاي كومپارتياسىنىڭ مۇددەسىن قىزعىشتاي قورعايتىن «قىتايدىڭ جۇمساق كۇشتەرىنىڭ» ىقپالىنا تۇسكەن. قىتايدىڭ شىعىس تۇركىستانداعى گەنوتسيدتىك ساياساتىن ناقتى فاكتىلەرمەن اشكەرەلەپ جۇرگەن سايراگۇل ساۋىتبايدى ءومىرحان التتىننىڭ قارالاپ، ونىڭ قىر سوڭىنا ءتۇسىپ الۋى سوندىقتان.

ەۋروپادا تۇراتىن ەكى قازاقتىڭ ايتىس-تارتىسىنىڭ سەبەبى قازاقستاندىقتاردى دا بەي-جاي قالدىرمادى. وسى ماسەلەگە قاتىستى قۇقىققورعاۋشى رينات رافحات كولەمدى پوست جاريالاپ، سايراگۇل مەن ءومىرحاننىڭ ءوزارا جاۋلاسۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبىن جاريا ەتتى. ونىڭ ويىنشا، ءومىرحاندى سايراگۇلگە ايداپ سالىپ، شاعىستىرىپ وتىرعان – تىركەلمەگەن «ناعىز اتاجۇرت» ۇيىمىنىڭ بەيرەسمي ليدەرى سەرىكجان ءبىلاشۇلى. قۇقىققورعاۋشى رينات رافحات ءسوزىنىڭ دالەلى رەتىندە ءومىرحان التىننىڭ بۇعان دەيىنگى ۆيدەو مالىمدەمەسىنەن بىرنەشە مىسال كەلتىردى. سەرىكجان ءبىلاشۇلى ءومىرحان التىنعا سايراگۇل تۋرالى «اعا، مەن سىزگە ايتىپ ەدىم عوي، بۇل - الاياق، سۇمىراي. انا جاقتا قانشا ەل زارداپ شەگىپ ءولىپ جاتسا، قامالىپ جاتسا بۇعان ەشتەمە بولماعان، سوڭعى ۋاقىتقا دەيىن رەسمي جۇمىستا بولعان، قولىندا قوماقتى اقشا بولعان. سايراگۇل - قىتايدىڭ ەڭ سەنىمدى ادامى، قازاقستانعا جوسپارلى تۇردە جىبەرىلگەن ادامى» دەپ ايتىپتى.

ومىرحان التىن سەرىكجان ءبىلاشۇلىنىڭ سايراگۇلگە قاتىستى ءوز جوسپارى بارىن دا جاسىرماپتى. «ومەكە، بۇنىڭ (سايراگۇلدىڭ – رەد.) قىتايدىڭ ادامى ەكەنىن بىلەم، بۇل بەلگىلى جوبامەن كەلىپ ءجۇر قازاقستانعا. ول ءبىزدى پايدالانباسىن، ءبىز ونى پايدالانايىق» دەپ قۋلانىپتى ءس.بىلاشۇلى.

ورالمان قازاقتار اراسىنداعى داۋ-دامايدىڭ تۇپكى سەبەبىنە ءۇڭىلىپ، سايراگۇل مەن ءومىرحاندى شاعىستىرىپ جۇرگەن سەرىكجان ەكەنىن بىلگەن قۇقىققورعاۋشى ر.رافحات ءتىپتى كۇيىنىپ كەتتى. ول ءس.بىلاشۇلىنا بىرنەشە ساۋال تاستادى. «ساكە، ەگەر دە وسىلاي ايتقان ءسوزىڭىز راس بولسا، ءاۋ باستان سايراگۇلدىڭ الاياق ەكەنىن بىلسەڭىز، نە ءۇشىن قالىڭ بۇقارادان جاسىردىڭىز؟ قاۋمالاعان قازاق حالقىنا اشىپ تۇرىپ اشىعىن نەگە ايتپادىڭىز؟ شىندىقتى نەگە بۇركەمەلەپ قالدىڭىز؟ الاياق ادام ەكەنى راس بولسا، ول ءۇشىن جانى جايساڭ ادامدار جۇيكەلەرىنە قانشاما سالماق سالعانىن قالاي ۇمىتتىڭىز؟ قازاق حالقى ءبىر اۋىزدان «شەكارانى جارىپ وتكەن ارۋانا» دەپ قولدادى ەمەس پە؟ نەگە جاسىرىپ قالدىڭىز؟» دەدى ر.رافحات.

قۇقىقورعاۋشى ر.رافحات گەرمانيا ازاماتى ءو.التىنعا دا وكپەسىن ايتىپ تاستادى. ء«ومىرحان التىن اعا، ءىرى بولىڭىز. ءسىزدىڭ دەڭگەيىڭىزگە بۇنداي تومەن بولۋ جاراسپايدى. شەتتە ءجۇرىپ بىر-بىرىمەن قىرقىسىپ، اۋىزىنا كەلگەنىن قۇسىپ جاتقان قاي ۇلتتى كوردىڭىز؟ ەل ىشىندەگى قازاقتار وز-وزدەرى سىيىسپاي، ءبىر-بىرىنىڭ اياعىنان شالىپ، جۇلىپ جەپ جاتقاندا، شەتتەگى قانداستاردىڭ قىزىل تاناۋ بولىپ قىرقىسىپ جاتقانىن كورۋ قانداي اۋىر ەدى. الدە قازاق تەك قانا ءوزىن-وزى تۇقىرتىپ، قۇرتۋ ءۇشىن جارالعان با؟ مىڭ سان جەردەن دالەل كەلتىرە الساڭىز دا، ساعاتتى ارتقا سىرعىتىپ، ۋاقىتتى كەرى شەگەرە المايسىز. سايراگۇلدى «باتىر ايەل» اتاعىنان ايىرا المايتىنىڭىزدى دا ۇمىتپاڭىز» دەپ ەسكەرتتى ول.

P.S. بۇل داۋ-دامايدان كەيىن «سايراگۇل قانداي ادام؟»، ء«ومىرحان اياقاستى سايراگۇلگە نەگە وشتەسىپ كەتتى؟»، «ەۋروپاداعى ەكى قازاقتىڭ ۇرىس-كەرىسىنەن سەرىكجان نە ۇتتى» دەگەن سۇراق تۋىندادى. ولاردىڭ ماقسات-مۇددەسى جونىندەگى ماسەلە كەلەسى ماقالانىڭ جۇگى بولادى.

«S» ساراپتاما ورتالىعى