اق نەكە – ەر مەن ايەل زاتىنىڭ وتباسىن قۇرۋ ماقساتىندا جاسالاتىن قاسيەتتى كەلىسىم شارت. سوندىقتان دا، اق نەكەنىڭ باسقا كەلىسىم شارتتاردان قاراعاندا وزگەشە تالاپتارى بار. مىسالعا، نەكە قيماقشى بولعان ەر مەن ايەل بىر-بىرىنە جاقىن تۋىس بولماۋى، قالىندىق تاراپىنىڭ قامقورشىسىنىڭ (اكەسى، اتاسى، اعاسى،بالاسى ارنايى تارتىپپەن) كەلىسىمى، كۇالاردىڭ قاتىسۋى، ەكى تاراپتىڭ رازىلىعى جانە ت.ب[1].  ءتىپتى ولاردىڭ ءدىني ۇستانىمىنا دا قاتىستى ارنايى تالاپتارى بار. دەمەك، اق نەكە ساۋدا سەكىلدى، ساۋداگەر مەن ساتۋشىنىڭ اراسىندا عانا  جاسالاتىن كەلىسىم شارت سياقتى ەمەس[2]. ساۋدادا كامىلەتكە تولعان تاراپتاردىڭ باعاعا كەلىسسە بولعانى، ساۋدا جۇزەگە اسادى. بۇل كەلىسىم شارتتا قامقورشىنىڭ رازىلىعى، كۇالاردىڭ قاتىسۋى، ءدىني ۇستانىم ءتارىزدى ماسەلەلەرگە ءمان بەرىلمەيدى. سەبەبى، ساۋدا نەكە سەكىلدى اسا قاسيەتتى كەلىسىم شارتقا جاتپايدى. تۋرا سولاي جالعا الۋ/بەرۋ كەلىسىمى، ول دا نەكەنىڭ تالاپتارىن كەرەك ەتپەيدى. وندا ەڭ باستىسى باعا مەن جالعا الۋ ۋاقىتى كەلىسىلگەن بولسا، جەتكىلىكتى.

ۋاقىتشا نەكە (زياۋجۋل-مۋاققات) وسى جالعا الۋ كەلىسىم شارتىنا ۇقسايدى. ونىڭ انىقتاماسى مىناداي: ەر مەن ايەلدىڭ قانداي ءبىر قارىمتانىڭ ورنىنا، ۋاقىتشا وتباسى قۇرۋ. مىسالعا، مىناداي ءبىر سومماعا 1 جىل نەكەلەسەيىك دەپ، كۇاگەرلەردىڭ كوزىنشە كەلىسىم جاساۋ[3]. ال ەكى بوتەن ادامدى، سىيلاستىق پەن سۇيىسپەنشىلىك نەگىزىندە بىر-بىرىنە قوساتىن اق نەكە كەلىسىمى، قانداي دا ءبىر ۋاقىتقا شەكتەۋدى قابىلدامايدى. كەرىسىنشە، نەكە قيىلۋ بارىسىندا، قانداي دا ءبىر ۋاقىت مەرزىمى ايتىلاتىن بولسا، كوپشىلىك عۇلامالاردىڭ پىكىرىنشە (ابۋ حانيفا، ابۋ يۋسۋف، يمام مۋحامماد) بۇنداي نەكە جارامسىز بولىپ تانىلادى[4]. ال كەيبىر عۇلامالارىمىز (زۋفار يبن حۋزەيل): «بۇنداي نەكە قيىلىپ، الايدا نەكە جالعاسۋ مەرزىمى رەتىندە بەكىتىلگەن ۋاقىت ەسەپكە الىنبايدى» دەيدى[5]. ياعني، نەكە قيىلسا دا، الايدا شەگەلىنگەن ۋاقىت وتكەن كەزىندە، نەكە بۇزىلماي ءارى قاراي جالعاسا بەرەدى. ويتكەنى، قاسيەتتى نەكە ۋاقىتپەن ولشەنبەيدى.

بىزدىڭ ۇستاناتىن باعىتىمىز – كوپشىلىك عۇلامالاردىڭ جولى. ياعني ۋاقىتشا نەكە مۇلدەم دۇرىس ەمەس. نەكەدە قانداي دا ءبىر مەرزىم ايتىلعاندا، نەكە جۇزەگە اسپاي، ەر مەن ايەل بىر-بىرىنە بوتەن قالا بەرمەك. ولاردىڭ ءبىر ۇيدە وتباسى قۇرىپ تۇرۋى، استە رۇقسات ەتىلمەيدى. ءاربىر اقىلى بار ادام بالاسى، ەر مەن ايەلدىڭ اراسىندا جالعا الۋ ءتارىزدى كەلىسىم شارتتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس ەكەنىڭ اڭعارادى. ۋاقىتشا نەكەنى ۇران ەتكەن كەيبىر اعىمدار، بەينەبىر جۇزەكشىلىكتى ادال ەتۋگە شاقىرىپ جاتقانداي. ويناستىقتى قاتاڭ تۇردە تىيىم سالعان اسىل دىنىمىزبەن بۇنداي تومەن نارسەلەر قالايشا عانا ۇشتاسادى…

تاميرلان يبراەۆ

ازىرەت سۇلتان» مەشىتىنىڭ نايب يمامى

[1] قۇدۋري

[2] مارعيناني، حيدايا

[3] مۋحيد-دين ءابدۋل-حاميد احۋاليۋ شاحسيا

[4] مۋحيد-دين ءابدۋل-حاميد احۋاليۋ شاحسيا

[5] مۋحيد-دين ءابدۋل-حاميد احۋاليۋ شاحسيا

muslim.kz