يمام ماتۋريدي، پايعامبارىمىز مۇحاممەدتىڭ (c.ع.س.) پايعامبارلىعىن مويىنداماعان كىتاپ يەلەرى تۋرالى: «ولار يمان ەتكەن پايعامبارلارىنىڭ حاقتىعىنا نەنى دالەل قىلسا، سول كەلتىرگەن دالەلدەرى مۇحاممەدتىڭ (c.ع.س.)  پايعامبار ەكەنىنە دالەل.

ار پايعامباردىڭ مۇعجيزاسى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. مۇعجيزانىڭ ماعىنالىلىعى مەن عاجايىپتىعىنا كەلەر بولساق، مۇحاممەدتىڭ (c.ع.س.) مۇعجيزاسى – ماڭگىلىك مۇعجيزا. ءبىز ەلشىنىڭ ايتقانىن راستادىق. ءارى ودان بۇرىنعى پايعامبارلارعا دا يمان ەتتىك. ال، سەندەر ءوز پايعامبارلارىڭ ايتقاندى راستاساڭدار، وندا سول پايعامبارلاردىڭ سۇيىنشىلەگەن مۇحاممەدكە (c.ع.س.)  يمان ەتۋلەرىڭە نە كەدەرگى؟!»[1] دەگەن ءۋاج ايتىپ، كۇللى پايعامبار سۇيىنشىلەگەن مۇحاممەدكە (c.ع.س.)  سەنبەگەن جاننىڭ ودان بۇرىنعى پايعامبارلارعا سەندىم دەۋىنىڭ دە ءبىر ءمانىسى جوقتىعىن ايتادى.

قۇرانعا دەيىنگى تۇسكەن قاسيەتتى ءتاۋرات، زابۋر، ءىنجىل كىتابى ادامدار تاراپىنان قانشا بۇرمالانىپ وزگەرتىلسە دە، ولاردان سوڭعى پايعامباردىڭ كەلەتىنى جايلى اشىق نەمەسە تۇسپالدى اياتتاردى كەزدەستىرۋگە بولادى. ءتىپتى، ۇندىستەردىڭ ۇلكەن كىتاپتارى سوڭعى پايعامبار جايلى حابار بەرگەن. ول حابارلاردىڭ ىشىندە پايعامبارىمىزدىڭ كوپتەگەن سيپاتتارى، ءومىرى، حازرەتى يبراھيم، باككا (مەككە)، سونىمەن قاتار پايعامبارىمىزدىڭ اتى ماحامەد، ماماح جانە احمەد تۇرىندە بەرىلگەن. «ماحامەد» اتى پۋرانالاردا، «ماماح» اتى اتھارۆا ۆەدانىڭ كۋنتاپ سۋكتتا بولىمىندە، «احمەد» اتى ساما ۆەدادا كەزدەسەدى[2].

يمام ماتۋريدي قۇرانداعى: ء«بىز كىتاپ تۇسىرگەن ءقاۋىم (دىن باسىلارى مەن عۇلامالارى) اقىرعى پايعامباردى (بۇكىل ەرەكشەلىكتەرىمەن) وز بالالارىن تانىعانداي تانيدى. سويتە تۇرا، ولاردىڭ ءبىر بولىگى وسىناۋ اقيقاتتى ءبىلىپ تۇرىپ جاسىرادى» (باقارا سۇرەسى، 146-ايات) دەگەن اياتتىڭ تاپسىرىندە: «ادام بالالارىن بويىنداعى بەلگىلەرىنە جانە بۇرىنعى باستان كەشكەن سەبەپتەر نەگىزىندە تانيدى. سول سياقتى ەلشىلەر دە ەلشىلىگىن بىلدىرەتىن بەلگىلەرى مەن مۇعجيزالارى ارقىلى تانىلادى.

مىنە، بۇل بەلگىلەر مەن مۇعجيزالار اللا ەلشىسى مۇحاممەدتە (c.ع.س.)  ايقىن كورىنىس تاپقان. ءبىراق، ولار بۇل اقيقاتتى بىلە تۇرا قاسارىسىپ، تانىپ الادى. وعان اللا تاعالانىڭ: «سويتە تۇرا، ولاردىڭ ءبىر بولىگى وسىناۋ اقيقاتتى ءبىلىپ تۇرىپ جاسىرادى» دەگەن ءسوزى دالەل. اياتتاعى «كيتمان» (جاسىرۋ) ءسوزى بىلگەن نارسەسىن ادەيى جاسىرۋ ماعىناسىن بىلدىرەدى. ابدۋللا يبن ءسالامنان جەتكەن ريۋاياتتا: «ومار (ر.ا.) ودان پايعامبارىمىز جايلى «ونى ءوز بالاڭداي تانيتىن با ەدىڭ؟» دەپ سۇراعاندا، ول: ء«وز بالامنان دا ارتىق تانيتىنمىن. بالاما شەك-شۇبا كەلتىرۋىم مۇمكىن. ويتكەنى، ايەلىمنىڭ نە ىستەگەنىن تولىق بىلمەيمىن. ءبىراق، اللا ەلشىسىنىڭ اقىرعى پايعامبار ەكەندىگىنە كۇمانىم بولعان ەمەس» دەپ، جاۋاپ بەردى»[3] دەگەن» دەپ، ياھۋدي عالىمدارى اللا ەلشىسىنىڭ (ساللاللاھۋ الەيھي ءۋا ءساللام) ءوز كىتاپتارىنداعى سيپاتتارىنان حاق پايعامبار ەكەنىن انىق ءبىلدى. ءبىراق، قىزعانىش پەن كورەالماۋشىلىق يمان ەتۋلەرىنە كەدەرگى بولعانىن ايتادى.

سوڭعى عاسىرلاردا دا باتىس الەمىنىڭ كورنەكتى عالىمدارى پايعامبارىمىز مۇحاممەدتىڭ (c.ع.س.) حاق پايعامبار ەكەنىن راستايتىن ءارتۇرلى تۇجىرىمدى ويلار ايتقان. مىسالى: م.حارت: «الەمدە وتە ىقپالدى بولعان ادامداردىڭ ءتىزىمىنىڭ باسىنا مۇحاممەدتى قويۋىم كەيبىرەۋلەردى تاڭداندىرۋى مۇمكىن. الايدا تاريحتا دۇنيەلىك ءارى ءدىني سالادا ءسوزسىز تابىسقا جەتكەن ادام سول (مۇحاممەد). مۇحاممەدتىڭ يسلامعا جاساعان جەكە ىقپالى يسا ءماسىح پەن پاۆەلدىڭ بىرگە حريستياندىققا جاساعان ىقپالىنان الدە قايدا ارتىق. ءدىني جانە دۇنيەلىك تۇرعىدان ىقپال ەتۋدىڭ تەڭدەسسىز تۇردە بىرلەسۋى ء(بىر ادامنىڭ باسىنا بەرىلۋى) تاريحتا مۇحاممەدتىڭ (س.ع.س) ەڭ ىقپالدى تۇلعا ەكەندىگىن كورسەتۋگە جەتكىلىكتى»[4] دەگەن.

ابدۋسساماد وقان

يسلامتانۋشى

kazislam.kz

[1]ابۋ مانسۋر ءال-ماتۋريدي، كيتابۋت تاۋحيد، ء«دارۋ سادىر» باسپاسى، بايرۋت. – 2007. 538 بەت. 287-بەت.

[2]ادىلباەۆ ا.، ادىلباەۆا ش، شاپاعات شامشىراعى – ءاز مۇحاممەد (ساللاللاھۋ الەيھي ءۋا ءساللام)، «كوكجيەك» باسپاسى، الماتى – 2013. 200 بەت. 17، 23 بب.

[3]باكىر توپالۇعلى، ءتاۋيلاتۋل قۇران لي ءابي مانسۋر ءال-ماتۋريدي، ء«دارۋل ميزان» باسپاسى، 2005.1-توم، 267-بەت.

[4]ادىلباەۆ ا.، ادىلباەۆا ش، شاپاعات شامشىراعى – ءاز مۇحاممەد (ساللاللاھۋ الەيھي ءۋا ءساللام)، «كوكجيەك» باسپاسى، الماتى – 2013. 200 بەت. 60-بەت.

https://kazislam.kz/maturidi-m-zhiza-paj-ambarlyk-dalel/ سايتتان الىندى.