بۇگىندە قوعامدىق تۇرمىستا تەلەفون نەمەسە ينتەرنەت بايلانىس ارقىلى ەر مەن ايەلدىڭ نەكە قيۋ دەرەكتەرى ءجيى ايتىلا باستادى. ادام ومىرىندەگى ەڭ ماڭىزدى جانە ەستە قالارلىق نەكە شارتى جاسالعاندا قالىڭدىق ءبىر جاقتا، كۇيەۋ باسقا جاقتا، ال كۋاگەرلەر تاعى ءبىر جاقتا قاتىساتىن كورىنەدى. وسىنداي نەكە شاريعات بويىنشا قانشالىقتى دۇرىس؟

قازىرگى اتاقتى عالىمدار مەن بەدەلدى ءپاتۋا ۇيىمدارى وسى ماسەلەنى ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەپ، شاريعي نەگىزدەرگە سۇيەنىپ وعان جاۋاپ بەرگەن بولاتىن. اتاپ ايتقاندا، يراك ءپاتۋا جانە داعۋات ىستەرى بويىنشا عۇلامالار كەڭەسى، بەلگىلى عالىم ءۋاھبا زۋحايلي، مۇستافا زارقو سىندى ءبىرقاتار عۇلامالار الداۋ جانە شاريعاتتى كەمسىتۋ ءقاۋپى بولماعان جاعدايدا ونلاين تۇردە نەكە قيۋ دۇرىس بولىپ سانالادى دەگەن ء(ماجاللات ۋل-فيقھ ءال-يسلامي»، 2/867-888).

سونداي-اق يسلام فيقھ اكادەمياسى عۇلامالار كەڭەسى، ساۋد ارابيا پاتشالىعى تۇراقتى ءپاتۋا كوميتەتى، پاكىستان «دار ۋل-ۋلۋم» يسلام ۋنيۆەرسيتەتى عۇلامالار كەڭەسى جانە عالىم مۋحامماد يۋسۋف باننۋري، شەيح مۋحامماد تاقي ۋسماني سىندى كوپتەگەن بۇگىنگى عۇلامالار، بەلگىلى شاريعي شارتتار تابىلماعاندىقتان ونلاين تۇردە نەكە قيۋ دۇرىس ەمەس دەپ ءپاتۋا بەرگەن («يسلام فيقھ اكادەمياسى ءبىرىنشى وتىرىسىنىڭ قارارلار جيناعى»، 10-بەت; ء«فاتاۋا دار ۋل-ۋلۋم»، 3/558; ء«فاتاۋا ۋسماني»، 2/204).

سونىمەن قاتار حانافي ءمازھابىنىڭ عالىمدارى باياعىدان يجاب (ۇسىنىس) پەن قابۋلدىڭ (قابىل الۋ) بىرنەشە شارتى بار ەكەنىن، سونىڭ بىرەۋى – ءبىر ماجىلىستە (ورىندا) بولۋ كەرەكتىگىن ايتقان.

الاۋددين كاساني (اللا ونى راقىمىنا السىن) وسى شارت جايىندا:«نەكە كەلىسىمى وتكىزىلەتىن ورىنعا قاتىستى شارتقا توقتالاتىن بولساق، ول – ەكى نەكە قيدىرۋشىنىڭ (كۇيەۋ مەن قالىڭدىق) ءبىر ماجىلىستە قاتىسۋى. يجاب پەن قابۋل ءبىر ماجىلىستە بولۋى ءتيىس. ەگەر ءماجىلىس باسقا بولسا، وندا نەكە شارتى جاسالمايدى»، – دەگەن ء(«بادايع ۋس-سانايع»، 2/232). ءالاۋددين حاسكافي (اللا ونى راقىمىنا السىن) دا وسى ماسەلە جونىندە:«يجاب پەن قابۋلدىڭ شارتتارىنان تاعى ءبىرى – ەكى نەكە قيدىرۋشى ءبىر ماجىلىستە بولسا، ولاردىڭ ءبىر ورىندا بولۋى»، – دەپ ايتقان («راددۋل مۇحتار»، 4/76).

يبن ابيدين ء«ال-باحر ۋر-رايق» كىتابىنان ءۇزىندى كەلتىرە ءوتىرىپ:«ماجىلىس باسقا-باسقا بولعان كەزدە نەكە شارتى جاسالمايدى. نەكە قيدىرۋشىلاردىڭ ءبىرى يجاب (ۇسىنىس) ەتكەندە ەكىنشىسى ورنىنان تۇرىپ كەتىپ قالسا نەمەسە باسقا ىسپەن شۇعىلدانىپ كەتسە، يجاب بەكەر بولادى... اتقا ءمىنىپ نەمەسە ءجۇرىپ بارا جاتىپ نەكە قيىلسا دا، دۇرىس ەمەس. الايدا ءبىر كەمەگە ءمىنىپ بارا جاتسا، وندا دۇرىس بولادى. ويتكەنى كەمە ءبىر مەكەن ۇكىمىندە جۇرەدى»، – دەپ ويىن وسىلاي تۇجىرىمدايدى («راددۋل مۇحتار»، 4/76).

شاريعي نەكە شارتى جاسالعان كەزدە نەكە قيدىرۋشىلار مەن كۋاگەرلەر ءبىر ماجىلىستە بولۋى ءتيىس. بۇل شارتتار تەلەفون، ينتەرنەت نەمەسە باسقا زاماناۋي بايلانىس قۇرالدارى ارقىلى قيىلعان نەكەنىڭ دۇرىس ەمەستىگى تۋرالى ايتىلعان ءپاتۋالاردىڭ دالەل رەتىندە باسىم ەكەنىن كورسەتەدى. سونداي-اق قازىرگى ۋاقىتتا نەكەنى ءتۇرلى الدامشى ارەكەتتەردە پايدالانۋ جاعدايلارىنىڭ تۋىنداماۋىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى.

حاسان امانقۇل،

«مۇنارا» گازەتى، №3، 2020 جىل