اللا تاعالا ارداقتاعان ءارى جاسالاتىن قۇلشىلىقتاردى ارتىق ەتكەن كۇندەردىڭ ءبىرى – ارافا. الايدا، قاراپايىم حالىقتىڭ كوپشىلىگى بۇل كۇندى قۇربان ايتقا دايىندىق نەمەسە باۋىرساق ءپىسىرىپ، داستارقان قامىن ويلايتىن كۇن رەتىندە قالىپتاستىرعان. شىن مانىندە، ارافا كۇنىندە اشىلماعان قۇپيا كوپ. بۇل كۇنى ارماندارىڭىز ورىندالىپ، ءجانناتقا جول تابۋىڭىز دا عاجاپ ەمەس. ماقالامىز ءدال وسى ارافا كۇنى تۋرالى تولىعىراق اقپارات بەرۋدى كوزدەيدى...

ارافا – زۋل-حيججا ايىنىڭ توعىزىنشى كۇنى ءارى قاسيەتتى قۇربان ايت مەيرامىنىڭ الدىنداعى كۇن.«ارافا» ءسوزى«تانىسۋ»، «بىلۋ»دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ياعني باعزى زاماندا مەككەدەن 20 شاقىرىمداي جەردەگى ارافات جازىعىندا ادامزاتتىڭ اتاسى ادام (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) مەن حاۋا انامىز تابىسىپ، تانىسقان. بۇل كۇنى قاجىلىق ءراسىمنىڭ ەڭ باستى شارتى – اللاعا عيبادات ەتىلەتىن قاسيەتتى ورىن سانالاتىن ارافات جازىعىندا تۇرۋ پارىزى اتقارىلادى.

ال پايعامبارىمىز مۇحاممەد (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن):«قاجىلىق دەگەنىمىز – ارافات. كىمدە-كىم ارافاتقا ۇلگەرسە، قاجىلىققا ۇلگەرگەن بولادى»،-دەگەن. ء(ابۋ ءداۋد، تيرميزي). دەمەك، كىمدە-كىم ارافاتتا ءبىر ءسات تە تۇرماسا، قاجىلىق عيباداتىن ورىنداماعان بولىپ سانالادى ەكەن. قاجىلار قانشاما جولدى وسى جەردە دۇعا جاساۋ ءۇشىن باعىندىرادى. ارافاتتا بولاتىن كۇن – قاجىلىقتىڭ شىڭى. قاجىلار بۇل كۇندى تەك قانا دۇعا تىلەۋمەن وتكىزەدى.

اللا تاعالا قۇراندا ارافا كۇنىمەن انت ەتتى، ال بۇل ونىڭ ۇلىقتىعىن نۇسقايدى:

(«بۋرۋج» سۇرەسى، 2،3 - اياتتار).

اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دەگەن:«ۋادەلى كۇن» – بۇل قيامەت كۇنى، «كۋالىك بەرىلگەن كۇن» – بۇل ارافا كۇنى، ال «كۋالىك ەتۋشى كۇن» – بۇل جۇما».(تيرميزي، تاباراني).

ابدۋللاھ يبن ‘امردان (ر.ا) جەتكەن حاديستە اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن):«ەڭ جاقسى دۇعا – بۇل ارافا كۇنگى دۇعا،ال مەن جانە (ماعان دەيىنگى) پايعامبارلار ارافا كۇنى ايتقان ەڭ جاقسى دۇعا:«جالعىز، سەرىگى جوق اللادان باسقا قۇلشىلىققا لايىقتى ەشبىر قۇداي جوق!بۇكىل بيلىك جانە ماقتاۋ وعان ءتان، ءارى ول بۇكىل بولمىس ۇستىنەن قۇدىرەتتى»،- دەگەن. (تيرميزي)

ارافا كۇنى ايتىلاتىن ءدۇعا:لا ءيلاھا ءيللا-للاھ، ۋاحداھۋ ءلا شاريكا ءلاھ، لاھۋل-مۋلكۋ ۋا ءلاھۋل-حامد، ۋا ھۋا ء‘الا كۋللي ءشاي-ين قادير.

يمام ءال-بادجي بىلاي دەگەن: «ارافا كۇنگى دۇعا – ەڭ جاقسى زىكىر، ول ءۇشىن بەرىلەتىن سىي-ساۋاپ (باسقالاردان) كوبىرەك ءارى ول قابىل بولۋعا جاقىنىراق.حاديستە تەك قاجىلىق جاساۋشىلار تۋرالى ايتىلىپ تۇرعان بولۋى ابدەن ىقتيمال، ويتكەنى، ءدال سولار ارافا كۇنى دۇعا ەتىپ جالبارىنادى».

الايدا كەيبىر ساحابالار بۇل ارتىقشىلىق كوبىرەك قاجىلىق جاساۋشىلارعا قاتىستى بولعانىنا قاراماستان، تەك ولارمەن عانا شەكتەلمەيدى دەپ ەسەپتەگەن جانە قاجىلىق جاسامايتىندار دا ارافا كۇنى مەشىتتەردە، ۇيدە اللاعا دۇعا ەتىپ جالبارىنۋلارى كەرەك دەپ ساناعان.

ايشا (وعان اللا رازى بولسىن) اللا ەلشىسىنىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دەگەنىن بايانداعان:«اللا وزىنىڭكوپ قۇلدارىن توزاقوتىنان بوساتاتىن ارافات كۇنىندەيباسقاكۇن جوق.اقيقاتىندا، ول(ولارعا)جاقىندايدى، ال سودان سوڭ پەرىشتەلەردىڭ الدىندا: «ولار نەنى قالايدى?» دەپ ماقتانادى».(مۋسليم).

سونداي-اق ءاناستان (ر.ا) جەتكەن حاديستە پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ارافا كۇنى:«اي، ءبىلال، ادامداردى شاقىر!»دەيدى. ءبىلال: «اللا ەلشىسىنىڭ ءسوزىن تىڭداڭدار!»، - دەپ (داۋىستاپ حابارلايدى). سوندا پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن):«ۋا، ادامدار! ماعان (جابىرەيىل) كەلىپ، راببىمنان سالەم جەتكىزدى دە، «اقيقاتىندا، اللا تاعالا ارافات پەن ماش’اردا جانە وسى ماڭدا تۇرعانداردى كەشىردى دەدى»،-دەيدى.سول كەزدە ومار يبن ءال-حاتتاب (ر.ا) ورنىنان تۇرىپ: «ۋا، اللا ەلشىسى! بۇل تەك ءبىز ءۇشىن بە?» دەپ سۇرايدى. سوندا پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن):«بۇل سەندەر جانە سەندەردەن كەيىن قيامەت كۇنىنە دەيىن بولاتىندار ۇشىن!»-دەپ جاۋاپ بەرگەن. (يبن ال-مۋباراك).

ابۋ قاتادادان (ر.ا) جەتكەن حاديستە اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن):«ارافا كۇنىندەگى ورازا وتكەن ءارى وسى جىلداعى كۇنالاردىڭ وتەۋى بولادى»،- دەگەن. (مۋسليم).

بۇل حاديستە قاجىلىق جاساي المايتىندارعا ۇلى سىي-ساۋاپ الۋعا مۇمكىندىك بەرگەن اللا تاعالانىڭ ءوز قۇلدارىنا دەگەن شەكسىز راقىمى مەن جومارتتىعىنا نۇسقاۋ بار. وسىنداي تاماشا مۇمكىندىك ءۇشىن اللا تاعالاعا سانسىز ماداقتار مەن شۇكىرشىلىكتەر بولسىن!

قاجىلىق جاساپ جۇرگەن ادامدارعا ارافا كۇنى ورازا ۇستاماعان جاقسىراق، ويتكەنى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) قاجىلىق جاساعانىندا بۇل كۇنى ورازا ۇستاماعان.ۋمم ءفادل بىلاي بايانداعان: «ارافات جازىعىندا تۇراتىن كۇنى ادامداردا پايعامباردىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ورازا ۇستاعان-ۇستاماعاندىعى جايىندا كۇماندار تۋىندادى، سوندا مەن وعان سۋسىن الىپ باردىم، ال ول ونى ءىشىپ قويدى. (بۇحاري). باسقا حاديستە قاجىلاردىڭ ارافادا ورازا ۇستاۋى سۇنەتتە جوق امال بولعاندىقتان، ساۋاپ جوق دەلىنەدى.

ۋقبا يبن ‘اميردەن (ر.ا) جەتكەن حاديستە اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن):«ارافا كۇنى، قۇربان ايت كۇنى جانە ءات-تاشريقتىڭ ءۇش كۇنى – بۇل ءبىزدىڭ مەرەكە كۇندەرىمىز، ۋا، مۇسىلماندار!»دەگەن.(ابۋ ءداۋد، تيرميزي). ادامزاتتىڭ ارداقتىسى، اللانىڭ سۇيىكتىسى بولعان مۇحاممەد پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): مۇسىلمان قاۋىمىنا مەرەكە دەپ جاريا ەتكەن ارافا كۇنىن بارىنشا لايىقتى ەتىپ وتكىزگەن ابزال. قۇربان ايت داستارقانىنىڭ قامىمەن ءجۇرىپ، اللا ءناسىپ ەتكەن كول-كوسىر ساۋاپتان كەش قالماساق يگى ەدى...