مەملەكەتتىك باعدارلامالار بويىنشا قابىلدانعان شارالار ۇكىمەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلۋى زاڭدى قۇبىلىس دەسەك تە، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ بۇكىلحالىقتىق قولداۋعا يە بولۋى بارىنەن ماڭىزدى. بۇل رەتتە مادەني مۇرانى تۇگەندەۋگە بارىنشا اتسالىسىپ جۇرگەن عالىمدارىمىزدىڭ ەڭبەگىن ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى. شەتەلدىك ارحيۆ قورلارىنان تابىلعان قۇندىلىقتاردى عىلىمي اينالىمعا ءتۇسىرۋ، عىلىمي جانە تانىمدىق ەڭبەكتەردى جارىققا شىعارۋ ءىسىنىڭ قاي-قايسىسى دا قاشاندا قارجىعا كەلىپ تىرەلەتىنى ءسوزسىز.
مىنە، وسىنداي ساتتە كومەك قولىن سوزاتىن زيالى ازاماتتاردىڭ ارامىزدا بولۋى حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق كودىنان بەرىك ورىن العان جومارتتىقتىڭ كورىنىسى دەر ەدىك. يگى ىسكە ۇنەمى مۇرىندىق بولىپ، جومارتتىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ جۇرگەن سونداي ابزال جاننىڭ ءبىرى – عاني سماحانۇلى.
الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ۇلتتى ۇلىقتاعان ۇلى ىستەرى مەن ونەگەسىنە مەكتەپ قابىرعاسىنان قانىپ وسكەن ول الاش قوزعالىسىنىڭ 100 جىلدىعى اتالىپ ءوتىپ جاتقان تۇستا ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ شىعارمالارى، قۇجاتتارى مەن فوتولارى جيناقتالعان كولەمدى كىتاپتى ءوز قارجىسىمەن جارىققا شىعاردى. ماماندىعى دارىگەر-تەراپەۆت بولعانىنا قاراماستان جان-دۇنيەسى ۇلتتىق جاۋھارلارعا جاقىن ۇلتجاندى ازامات قاشاندا رۋحاني ىستەردىڭ جاناشىرى. تاريحقا ۇڭىلسەك، قازاقتا مۇنداي اتىمتاي جومارتتار از بولماعان. مۇندايدا ەسىمى مۇز ايدىنىمەن تانىمال مەدەۋ قاجى پۇسىرمانۇلىنىڭ الماتى قالاسىندا مەشىت-مەدرەسە، مەكتەپ سالدىرعانى، جارلى-جاقىبايلارعا ارناپ شايحانا اشقانى، ايگىلى الماتى اپورتىنىڭ جەتىسۋ جەرىنە كەڭىنەن تارالۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتكەنى تىلگە تيەك ەتىلەتىنى ءسوزسىز. ەلىنە سىڭىرگەن ۇشان-تەڭىز ەڭبەگىنە قاراماستان جانى جومارت تۇلعانىڭ ەلەۋسىز قالىپ، ءقابىرىنىڭ باسىنا ءالى كۇنگە دەيىن قول قىسقالىعىنان ەسكەرتكىش-بەلگى ورناتىلماي كەلگەنىن بىرەۋ بىلسە، كوپشىلىگىمىز بىلە بەرمەيمىز. مىنە، سول ايتۋلى تۇلعانىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋدا عاني سماحانۇلىنىڭ ەڭبەگىن ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى. مەتسەنات ازاماتتىڭ دەمەۋشىلىك ەتۋىمەن مەدەۋ قاجى پۇسىرمانۇلى مەن اكە ءداستۇرىن جالعاستىرۋشى ۇلى جايشىبەكتىڭ الماتى وبلىسى ىلە اۋدانىنداعى قابىرلەرىنىڭ باسى قارايتىلىپ (ارادا 100 جىلدان استام ۋاقىت وتكەندە)، قۇلپىتاس ورناتىلعان بولاتىن.
ەل ءۇشىن ەرەن ەڭبەگىمەن تانىلعان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى مەن عالىمداردىڭ ونەگەسىن ول بويىنا تەرەڭ ءسىڭىرىپ وسكەن ازامات. ۇلىلارىمىزدى ۇلىقتاۋعا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان قوعامدىق ۇيىمداردىڭ باستامالارىن دا نازاردان تىس قالدىرماي، ۇنەمى قولداۋ ءبىلدىرىپ وتىرادى. عاني سماحانۇلىنىڭ رياسىز كوڭىلىمەن قولۇشىن سوزعان يگى ىستەرىنىڭ ءبىرى – ۇلتىمىزدىڭ تاۋ تۇلعالى قوس ماقتانىشى، ون ءۇش جىل قازاقستان حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ قىزمەت اتقارعان كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى نۇرتاس وڭداسىنوۆقا، سونداي-اق «قازاق مۇنايىنىڭ اتاسى»، بەلگىلى مۇنايشى ءسافي وتەباەۆقا قولادان قۇيدىرىپ جاساتقان كەۋدە مۇسىندەرى بولاشاق وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن تاعىلىمى مول تاربيە مەكتەبى سانالادى. سايىپ كەلگەندە، قاراپايىم قازاق بالاسىنىڭ دەمەۋشىلىگى ارقاسىندا تۇلعالاردىڭ ەسكەرتكىشتەرى ءوز تۇعىرىنا ورناتىلىپ، كوپشىلىكتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى.
عاني سماحانۇلى ۇلت رۋحانياتىنىڭ الدىڭعى شەبىندەگى عالىمدارمەن دە اعالى-ىنىدەي تىعىز شىعارماشىلىق بايلانىستا ەكەنىن ايتا كەتۋ پارىز. سونداي سىيلاس اعالارىنىڭ ءبىرى، قازاقتىڭ بەلگىلى عالىمى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، ۇعا اكادەميگى، حيميا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءابدۋالى باەشوۆ بولاتىن. ءابدۋالى اعاسىنىڭ ۇستازى، اتاقتى عالىم ەۆنەي بوكەتوۆتىڭ 95 جىلدىعىنا ارنالعان «ەلۋ جىل عىلىم مەن ءبىلىم جولىندا» اتتى ەڭبەگىنىڭ 3 مىڭ تارالىممەن جارىق كورۋىنە دەمەۋشىلىك جاساۋى – ازاماتتىق قىرىنىڭ تاعى ءبىر جارقىن كورىنىسى.
ۇعا اكادەميگى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش انتروپولوگ-عالىمى، پروفەسسور ورازاق سماعۇلوۆتىڭ ەسىمىن جۇرت جاقسى بىلەدى. جاڭاشىل يدەياسى ءۇشىن، قايتا قۇرۋ قارساڭىندا جارىققا شىعارعان ەڭبەگى توتاليتارلىق قوعامنىڭ يدەولوگياسى تاراپىنان ۇلتشىل دەپ ايىپتالىپ، ءبىرشاما قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعانىنان دا قۇلاعدارمىز. سولاي دەسەك تە، ورازاق اعانىڭ قازاقتىڭ العاشقى ديسسيدەنتى ماحمەت قۇلماعامبەتوۆپەن بالا كەزىنەن دوستىق قارىم-قاتىناستا بولعانىن، قۇجاتتار نەگىزىندە ۇزاق جىلدار «قازاقتىڭ ايبارلى ديسسيدەنتى» (ماحمەت قۇلماعامبەتوۆتىڭ ءومىر جولى)» اتتى كولەمدى قولجازبا دايىنداعانىن كوبىمىز بىلە بەرمەيمىز. اتىنان ات ۇركەتىن، كەڭەستىك بيلىككە قارسى شىققان ايتۋلى ازامات تۋرالى اششى اقيقات العا تارتىلعان كىتاپتى قارجىلاندىرىپ، جارىققا شىعارا قويۋ وڭاي ءىس ەمەس ەكەندىگى ءاۋ باستان بەلگىلى ەدى. ورازاق اعا بۇل ەڭبەكتى شىعارۋدى ەل تاۋەلسىزدىگى جولىندا قيىن جولدى تاڭداعان دوسىنىڭ الدىنداعى پارىزىم دەپ ءتۇسىندى. ال عاني سماحانۇلى ماحمەتتەي ازاماتتىڭ تۇتاستاي كوممۋنيستىك جۇيەگە قارسى شىققان جانكەشتى قىزمەتىنە، ءارۋاعىنا باس ءيىپ، وسى يگىلىكتى ىسكە مۇرىندىق بولۋدى ۇيعاردى. مۇنى ءوزىنىڭ ۇلت الدىنداعى ازاماتتىق مىندەتىم دەپ سانادى. بۇل قولجازبا دا عاني سماحانۇلىنىڭ دەمەۋشىلىگىمەن مىڭ دانا تارالىممەن جەكە كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىقتى.
سول سياقتى 2013 جىلدان بەرى جارىق كورمەگەن اقىن-جىراۋ سارداربەك ومارۇلى قوجاعۇلوۆتىڭ ابىز، اۋليە، باتىر رايىمبەك تۇكەۇلى حانكەلدى نەمەرەسىنە ارنالعان «رايىمبەك» جىر-داستانى كىتابى دا مىڭ دانا تارالىممەن قالىڭ وقىرمانعا جول تارتتى.
قازاق رۋحانياتىنا عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى الەمى مادەنيەتىنە ورتاق تۇلعا، قازاقتىڭ العاشقى كاسىبي ديپلوماتى ءنازىر تورەقۇلوۆتىڭ بىرنەشە جىلدان بەرى تارتپادا جاتىپ قالعان سارسەن بەك ساحابات دايىنداعان ء«نازىر الەمى – مير نازيرا» اتتى ەڭبەگى مەتسەنات عاني سماحانۇلىنىڭ دەمەۋشىلىگىمەن تارالىمى ەكى مىڭ دانامەن وقىرمانعا ۇسىنىلدى. مەنىڭ پايىمىمدا، رۋحانياتقا رياسىز قىزمەت ەتۋ قولى اشىق، جانى جومارت جانداردىڭ عانا قولىنان كەلەدى. رۋحانياتقا قۇيعان قارجىسىنىڭ قايتارىمىن كۇتكەن ادامنىڭ ارەكەتى جومارتتىققا جاتپايدى، ول – تازا بيزنەس. دارىگەر-تەراپەۆت عاني سماحانۇلى سياقتى مەتسەنات ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك باعدارلامالار اياسىندا اتقارىپ كەلە جاتقان مۇنداي قايىرىمدىلىق ارەكەتتەرى ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنداعى ايشىقتى ءداستۇردىڭ ۇلگىسى رەتىندە سۇيىسپەنشىلىك تۋعىزادى.
حازرەتالى تۇرسۇن،
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى
ءتۇرى: ەگەمەن قازاقستان ماقالالارى مەن جاڭالىقتارى
جولدانعان ۋاقىتى: 06:57 - 2020/04/22
